Ticari Dava Nedir? Türleri Nelerdir?
Bir davanın ticari olması, aşağıda açıklanacağı üzere, davanın görüleceği mahkeme, davada uygulanacak ispat kuralları ve mahkemenin uygulayacağı yargılama usulü yönlerinden önemlidir
Ticari Davaların Türleri ve Ölçütleri
Öncelikle vurgulamak gerekir ki ticari iş kavramı ve ölçütleri ile ticari dava ve türleri, birbirlerine paralel kavramlar değildir. Yani her ticari iş, doğrudan ticari dava konusu olmaz. Bazen iş ticari olmasına rağmen ticari davanın konusuna girmez. Şu hâlde, ticari işin ölçütleri ile ticari davanın ölçütleri birbirinden farklıdır. Ticari davalar konusunda temel düzenleme TTK m.4’de yer alır. Bu madde ilk okunduğunda yanıltıcı olabilir. Bu nedenle ticari dava ölçütlerinin (türlerinin) şematik olarak incelenmesi gerekir.
Mutlak Ticari Davalar
Uyuşmazlığın ticari olup olmadığına veya tarafların niteliğine bakılmaksızın ticari sayılan bu davalar iki grupta ele alınmalıdır.
TTK m.4/1’de Sayılan Hususlardan Doğan Hukuk Davaları
TTK’da düzenlenen hususlardan doğan davalar (Taşıma, ticaret sicili, acentalık, kıymetli evrak, ticaret şirketleri, cari hesap gibi) başta gelmek üzere, hangi düzenlemelere ilişkin hukuk davalarının ticari olduğu kanunda, altı bent hâlinde sayılmıştır.
Özel Kanun Hükümleri Gereği Ticari Sayılan Davalar
Özel bazı kanunlar, düzenledikleri hususların ticari dava konusu olacağını veya ticaret mahkemesinde görüleceğini açıkça düzenlemiştir. Örneğin: Kooperatifler Kanunu’na dayanan davalar (KoopK. m.99), iflâs davası (İİK. m.154) gibi.
Havale, Saklama Sözleşmesi ve Fikir-Sanat Eserlerine İlişkin Haklardan Doğan ve Bir Ticari İşletmeyi İlgilendiren Davalar
Havale (TBK m.550-560), saklama (TBK m.561-580) ve fikir ve sanat eserlerine ilişkin haklardan doğan uyuşmazlıklar, ancak bir ticari işletmeyi ilgilendirmek koşulu ile ticari dava sayılmaktadır (TTK m.4/1, son cümle).
Her İki Taraf İçin Ticari Sayılan Hususlardan Doğan (Nispî Ticari) Davalar
TTK m.4/I uyarınca, yukarıda sayılan iki grup ticari davanın kapsamı dışında kalan hususlardan doğan davalar ancak her iki tarafın ticari işletmesiyle ilgili ise ticari dava sayılır Hüküm gereği, bu kapsama giren ve uygulamada çok sık kullanılan satım, kira, ödünç, eser, hizmet gibi sözleşmelerden doğan uyuşmazlıkların ticari davaya konu olabilmesi için her iki tarafın ticari işletmesiyle ilgili olmaları şarttır. Şu halde, her ticari işten doğan uyuşmazlık, doğrudan ticari davaya konu oluşturmamaktadır. Örneğin, bir tacir başka bir tacirden evi için klima satın alırsa TTK m 19/2 uyarınca bu iş, ticari nitelikte olmakla birlikte; bu işten, diyelim satış bedelinin ödenmemesinden doğan uyuşmazlık, her iki tarafın ticari işletmesiyle ilgili bulunmadığı için ticari davaya konu olmaz.
Haksız fiilden doğan davaların ticari sayılması için de uyuşmazlığın, her iki tarafın ticari işletmesi ile ilgili olması şartı aranır. Örneğin, nakliyat şirketine ait bir kamyonun bir yayaya çarpması halinde doğan zararın tazmini için açılacak dava ticari değildir. Fakat aynı kamyon bir ticari işletmeye, bir fabrikaya çarpar ise tazminat davası ticari nitelik kazanır.
Ticari Davaların Görüleceği Yerel Mahkemeler
Ticari davaların görüleceği mahkemeler konusunda, TTK m.5/1’de, “Aksine hüküm bulunmadıkça, dava olunan şeyin değerine veya tutarına bakılmaksızın, asliye ticaret mahkemesi tüm ticari davalara da bakmakla görevlidir” denilmiştir.
Aksine özel bir hüküm bulunmayan hâllerde, ticari davalar, eğer Ticaret Mahkemesi varsa orada; yoksa Asliye Hukuk Mahkemesinde görülür (HMK m.2, TTK m.5/1).
Ticari Davalarda İspat
Ticari davalarda deliller ve bunların ileri sürülmesi HMK hükümlerine tabidir (TTK m.4/2). Yani ticari davalarda ispat, adi davalardaki gibidir. Bununla birlikte, ticari davalarda farklı ya da ek bazı ispat araçlarından yararlanma olanağı vardır. Örneğin, yazılı delil ile kanıtlanması gereken hususlarda ticari defterlerle ispat olanağı vardır (HMK m.222). Fatura ve teyit mektubu ticari davalarda ispat amacı ile kullanılabilmekte ve zaten taraflardan birisi lehine bir adi karine oluşturmaktadır (TTK m.21/2 ve m.3).
Ticari Davalarda Uygulanacak Usul
Ticari davalarda uygulanacak usul de HMK hükümlerine tabi olmakla birlikte, bazı ticari davaların daha hızlı karara bağlanabilmesi için basit yargılama usulü (HMK m.316-322) uygulanacağı öngörülmüştür. Örneğin, TTK m.1521 kapsamındaki şirket davaları, KoopK.’da düzenlenen hususlardan doğan davalar (KoopK m. 99/2) gibi.