Ticaret Sicili Nedir? Ticaret Sicili Nasıl Tutulur?

Başta Türk Medeni Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu olmak üzere, çeşitli kanun­larda “Sicil” ya da “Kütük” adı altında, bazen açıklayıcı, bazen kurucu, bazen ka- nıtlayıcı ve bazen de bu işlevlerin birden çoğuna sahip olan kayıtlar öngörülmüş­tür. Tapu sicili, maden sicili, gemi sicili, petrol sicili, sanayi sicili, trafik sicili, nüfus sicili, uçak sicili, marka sicili, dernekler sicili, tasarım sicili, patent ve marka vekili sicili gibi. TTK m.24 (eTK m.26) vd.’ne dayanılarak çıkarılmış olan “Ticaret Sicili Yönetmeliği”nde düzenlenmiş bulunan ticaret sicili de açıklayıcı, kurucu ve kanıtlayıcı işlevler gören genel bir sicildir. Ticaret sicili, çoğunlukla ticari işletme ile ilgili olan birtakım belge, bilgi, olay ve işlemlerin kaydedilmesi, varlık kazanma­sı veya açıklanması ile üçüncü kişilerin bilgi edinmesine ve kanıtlamaya hizmet eden kamusal bir örgüttür.

TTK 24 vd. maddelerine göre, ticaret sicili, Ticaret Bakanlığı’nın gözetim ve de­netiminde, ticaret ve sanayi odaları veya ticaret odaları bünyesinde kurulacak tica­ret sicil müdürlükleri tarafından tutulur. Bir yerde oda yoksa ya da yeterli teşkilatı bulunmuyorsa ticaret sicili, Bakanlıkça belirlenecek bir odadaki ticaret sicili mü­dürlüğü tarafından tutulur. Sicilin yetki çevresi, il veya ilçe esasına göre belirlenir.

Yeni kanunun getirdiği önemli yeniliklerden birisi, ticaret sicil kayıtlarının elektronik ortamda tutulabilmesine olanak veren bir düzenleme getirmesidir. Bu sayede, sicil kayıtlarının elektronik ortamda tutulması, internet yoluyla sicil kayıt­larına rahatlıkla ulaşılması ve ayrıntıları yönetmelik ile belirlenecek şekilde, birçok işlemin internet üzerinden gerçekleştirilebilmesi mümkün kılınmış olmaktadır.

TTK m.24/2 uyarınca, sicil kayıtlarının elektronik ortamda tutulabilmesi için usul ve esaslar, bir yönetmelikte gösterilecektir. Bu kayıtlar ile tescil ve ilânı ge­reken içeriklerin düzenli olarak depolandığı ve elektronik ortamda sunulabilen merkezi ortak veri tabanı, Bakanlık ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nezdin- de oluşturulacaktır. Ayrıca, sicil müdürlüklerinin kurulma şartları ile sicil işlem­leri bakımından gerekli olan odalararası işbirliğinin sağlanmasına dair esaslar da Bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelik ile düzenlenecektir.

Ticaret sicilinin yönetimi, nitelikleri yönetmelikte belirlenen kişiler arasından, Bakanlığın uygun görüşü alınarak ilgili oda meclisi tarafından atanan sicil mü­dürüne aittir. Müdürlüğün iş hacmine göre, aynı usul ile yeterli sayıda müdür yardımcısı görevlendirilir (TTK m.25/1). Ticaret sicili müdür ve yardımcıları ile diğer personeli, görevleri ile ilgili, kendilerinin işleyeceği veya kendilerine karşı işlenecek suçlardan dolayı kamu personeli olarak kabul edilir (TTK m.25/2,c.2).

Sicile Kaydı ve İlânı Gerekli Hususlar

Hangi hususların sicile kaydının gerekli olduğu genel bir hükümle toplu şekilde düzenlenmemiş, TTK’da ve ilgili diğer kanunlarda, yeri geldikçe, tescili veya tescil ve ilânı gerekli hususlar tek tek gösterilmiştir. Örneğin TBK m.547’de, ticari tem­silcinin tescili zorunlu kılınmış fakat tescile açıklayıcı bir işlev yüklenmiştir. TTK m.40/1’e göre, açılan her ticari işletmenin ve unvanının tescili ve ilânı gerekir. TTK m.107/2 uyarınca, sözleşme yapmaya yetkili acentalık tescil ve ilâna tabidir. Başka örnek olarak, tescili öngören TTK m.179/4, tescil ve ilânı öngören TTK m.153-154, 189/2, 215, 250, 259, 354, 373, 455 verilebilir.

Hangi hususların ilân edileceği konusunda da genel bir düzenleme bulunmayıp ilgili konularda münferit hükümler vardır. Yukarda verilen örneklerde, kanunun, bazen yalnız tescilden, çoğunlukla da tescil ve ilândan söz ettiği görülmektedir. Ne var ki ilgili hükümlerin lafzına bağlı bu ayrımın önemini azaltan bir hüküm mevcut olup TTK m.35/3’deki, “Tescil edilen hususlar, kanun veya yönetmelikte aksine hüküm bulunmadıkça ilân olunur” hükmü, tescil edilen hususların kural olarak ilân da edilmesini gerektirir niteliktedir; meğer ki kanunda veya yönetme­likte ilân edilmeyeceğini öngören bir hüküm bulunsun.

Kanunlarda ve TSY’de tescil (ve bazen ayrıca ilân) edileceği gösterilenler dışın­da kalan hususlar, ticaret siciline tescil ve ilân olunamaz. Bu hususlar hakkında, her nasılsa bir kayıt (tescil) yapılmış olsa dahi bu kayıt hukuki bir sonuç doğur­maz. İlânı gereken hususlar, Türkiye genelinde sicil kayıtlarının ilânına özgü Tür­kiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilân edilir (TTK m.35/4).

Sicil İşlemleri

Sicilde yapılabilecek işlemler, tescil, tadil ve terkin olmak üzere üç türlüdür.

1. Tescil: Bir hususun ilk defa sicile geçirilmesi (kayıt),
2. Tadil: Mevcut bir kayıtta değişiklik yapılması (değişiklik),
3. Terkin: Mevcut kaydın silinmesidir (TSY m. 28/2). Aşağıda, her defasında tekrardan kaçınmak amacıyla tescil hakkında yapacağımız açıklamalar, ta­dil ve terkin hakkında da geçerli olacaktır.

Sicil İşlemlerinin Yapılması, İnceleme ve İtiraz

İşlemlerin Yapılması

Ticaret sicili işlemleri, kural olarak talep üzerine yapılır. İstisnaen, ticaret sicili mü­dürü resen (TTK m.32/4 uyarınca geçici kaydı resen silme gibi) ya da yetkili ku­rum ve kuruluşun bildirimi üzerine de (TSY m. 21/1, 26 uyarınca iflâsın açılması ve kapanmasında iflâs memurunun bildirimi gibi) hareket edebilir (TTK m.27).

Talep, ilgililer veya temsilcileri ya da hukuki haleflerince yapılır ve dilekçe ile olur. Birden çok kişinin tescili talep yetkisi olduğu hâllerde, aksine özel hüküm yoksa bu kişilerden birisinin talebi, herkes adına yapılmış sayılır (TTK m. 28, ak­sine hüküm örneği olarak Bkz.TTK m.152, 250/2).

Talep süresi, aksine hüküm yoksa tescili gerekli işlemin veya olgunun gerçek­leştiği; tamamlanması bir senet veya belgenin düzenlenmesine bağlı durumlarda, senet veya belgenin düzenlenme tarihinden itibaren onbeş gündür. Sicil çevresi dışında oturan kişiler için bu süre bir aydır (TTK m.30).

İnceleme

Sicil müdürü tescil talebini hemen yerine getirmez. Gerekli incelemeleri yapar. Şu hususları araştırır:

1. Tescili istenen hususta kanuni şartların mevcut olup olmadığı (TTK m.32/1),
2. Tescili istenen hususun kamu düzenine ve emredici hükümlere uygunluğu (TTK m.32/2 ve 3),
3. Tescili istenen hususun gerçeğe uygunluğu ve aldatıcı olmaması (TTK m.32/3),
4. Talepte bulunan kişinin kimliği ve yetkisi (TTK m.29/2).

İncelemenin Sonuçlanması ve İtiraz

Sicil müdürü, yapacağı inceleme sonrası üç türlü davranabilir:

1. Talebe uyar, olumlu karar verir.
2. Olumsuz karar verir, talebi reddeder.
3. Geçici tescile karar verir. Çözümü bir mahkeme kararına bağlı olan veya kesin biçimde tescilinde tereddüte düşülen hususlarda sicil müdürü, ilgi­linin talebi üzerine geçici tescile karar verebilir. İlgililer üç ay içerisinde aralarında anlaştıklarını veya mahkemeye başvurduklarını kanıtlamazlar ise kayıt silinir. Mahkemeye başvurulmuş ise, kesin hükme göre davranılır (TTK m.32/4).

Sicil müdürünün vereceği kararlara karşı, tebliğden itibaren sekiz gün içe­risinde sicilin bulunduğu yerdeki Ticaret Mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz, mahkemece dosya üzerinden incelenerek karara bağlanır. Gerekirse (hakları ihlal edilecek ise) üçüncü kişi ile itiraz eden de dinlenir; gelmezler ise dosya üzerinden karar verilir (TTK m.34).