Ön inceleme duruşması nedir? Ön İnceleme Duruşması Nasıl Yapılır?

Ön İncelemenin kapsamı

MADDE 137- (1) Dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra ön inceleme yapılır. Mahkeme ön incelemede; dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuş­mazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerin sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar, tarafların üzerin­de serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe teşvik eder ve bu husus­ları tutanağa geçirir.

(2) Ön inceleme tamamlanmadan ve gerekli kararlar alınmadan tahkikata geçilemez ve tahkikat için duruşma günü verilemez.

Ön inceleme  Açıklama

6100 sayılı HMK’nım getirdiği en önemli yeniliklerden biri de işlevsel açıdan önemli bir yargılama kesiti olan “ön inceleme” aşamasıdır. Ön inceleme, dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra başlayıp tahkikata kadar sü­ren bir aşamadır. Mahkemece ön incelemede;

• Dava şartları ve ilk itirazlar incelenir,
• Uyuşmazlık konuları tam olarak belirlenir,
• Hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin : ıslanması için gereken işlemler yapılır,
• Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onlar sulhe teşvik edilir. Mahkeme bu hususları tutanağa geçirir (HMK md. 1-37/1). Tarafları sulhe teşvik ederek uyuşmazlığın daha ileriki aşamalara geçmeden çözüme kavuşturulmasının sağlanması, ön inceleme aşamasının önemli amaçlarından birini oluşturmaktadır.

Ön inceleme tamamlanmadan ve gerekli kararlar alınmadan tahkikata geçilemez ve tahkikat için duruşma günü verilemez (HMKmd. 137/2). Bu ön inceleme aşamasının işlevini yerine getirmesi ve beklenen sonucu gerçekleştirmesi için açık bir emri içermektedir. Bu aşamada tanık dinleme. belge inceleme, bilirkişi görüşü alma, keşif yapma ve yemin teklif etme gibi tahkikat işlemleri yapılamaz.

Ön inceleme duruşmasına davet

MADDE 139- (1) Mahkeme, dilekçelerin karşılıklı verilmesinden ve kanundaki maddelerde belirtilen incelemeyi tamamladıktan sonra, ön inceleme bir duruşma günü tespit ederek taraflara bildirir. Çıkarılacak davetiyede, duruşma davetiyesine ve sonuçlarına ilişkin diğer hususlar yanında, taraflara sulh gerekli hazırlığı yapmaları, duruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi durumunda, gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği ve diğer tarafın, onun muvafakati olmadan iddia ve savunmasını genişletebileceği yahut değiştirebileceği ayrıca ihtar edilir.

Ön inceleme duruşmasına davet Açıklama

Ön inceleme aşamasında, duruşma hazırlığı olarak ön inceleme için bir duruşma günü tespit edilir. Böylece ön inceleme konusundaki bazı iş­lemlerin bu oturumda, iki taraf veya vekilleri huzurunda gerçekleştirilmeleri amaçlanmıştır.

Mahkeme, dilekçelerin karşılıklı verilmesinden ve yukarıdaki madde­lerde (HMKmd. 137-138) belirtilen incelemeyi tamamladıktan sonra, ön in­celeme için bir duruşma günü tespit ederek taraflara bildirir. Çıkarılacak davetiyede, duruşma davetiyesine ve sonuçlarına ilişkin diğer hususlar (HMK md. 147) yanında, taraflara sulh için gerekli hazırlığı yapmaları, du­ruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek is­temesi durumunda, gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz demeyeceği ve diğer tarafın, onun muvafakati olmadan iddia ve savunma­sını genişletebileceği yahut değiştirebileceği ayrıca ihtar edilir (HMK md. 159). Yani ön inceleme duruşmasına taraflar hem normal duruşma daveti-esindeki hususları ve hem de ön incelemeyle ilgili hususları içeren meşruhatlı (uyarılı) bir davetiye ile çağrılacaklardır. Bu davete rağmen, gelmeyen taraf, davetiyede belirtilen sonuçlara katlanmak durumunda kalacaktır.

Ön inceleme duruşması

MADDE 140- (1) Hâkim, ön inceleme duruşmasında, dava şartları ve ilk iti­razlar hakkında karar verebilmek için gerekli görürse tarafları dinler; daha sonra, rafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder.

• Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulhe teşvik eder; bu konuda sonuç alınacağı kanaatine varırsa, bir defaya mahsus olmak ğüzere yeni bir duruşma günü tayin eder
• Ön inceleme duruşmasının sonunda, tarafların sulh faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları, sonuç alamadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın altı, duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür.
• Ön inceleme tek duruşmada tamamlanır. Zorunlu olan hâllerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilir.
• Ön inceleme duruşmasında, taraflara dilekçelerinde gösterdikleri, an­cak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları için haftalık kesin süre verilir. Bu hususların verilen kesin süre içinde tam olarak yerine getirilmemesi hâlinde, o delile dayanmaktan vazgeçilmiş sayılmasına karar verilir.

Ön inceleme duruşması açıklama

140. maddede ön inceleme oturumunda yapılacak işlemler düzenlenir. Ön inceleme duruşması, özellikle tarafların sulh olmalarını sağlamak, olmayacaklar ise uyuşmazlık noktalarını tam olarak tespit edebilmek ve  ilişkin kararlar dosya üzerinden verilemiyorsa bu kararı tarafları ve varsa vekillerini dinleyerek vermek için yapılır. Ön inceleme duruşması, ön esleme aşamasında özel bir öneme sahiptir. Bu aşamanın başarısı, esasen turuma doğru bir şekilde hazırlanılması ve yapılması gereken işlemlerin mahkemece ve taraflarca doğru bir şekilde yapılmasına bağlıdır.

Dava şartları ve ilk itirazlar kural olarak dosya üzerinden karara bağ­lanır. Hakim, ön inceleme duruşmasında, dava şartları ve ilk itirazlar hak­kında karar verebilmek için gerekli görürse tarafları dinler, daha sonra, ta­rafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder (HMK md. 140/1). Dava şartları ve ilk itirazlar hususunda taraflar dinlendikten sonra, bu hususlar tamam değilse, dava­nın usulden reddi veya gönderme kararı verilir, tamamsa uyuşmazlığın esa­sıyla ilgili iddia ve savunmaları dikkate alınarak, tarafların ortaya koyduk­ları somut vakıalar üzerinden tek tek hangi vakıada anlaştıkları yada anla­şamadıkları belirlenir.

Ön inceleme aşamasının en önemli amaçlarından biri de, tarafları sulhe ve özünde sulhu hedefleyen bir kurum olan arabuluculuğa gitmeye teş­vik etmek; böylelikle onlar arasında bir anlaşma sağlanmasına uygun ortamı yaratmak suretiyle uyuşmazlığın daha ileriki aşamalara gitmeden çözü­me kavuşturulmasını sağlamaktır.

Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hakim, tarafları sulhe teş­vik eder, bu konuda sonuç alınacağı kanaatine varırsa, bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin eder (HMK md. 140/2). Ön incelen t aşamasında, anlaşmazlık noktalarının az veya çok olmasına bakılmadan hakimin, tarafları, sulhe teşvik etmesi zorunludur. Hakimin bunu şekle bir hüküm mecburen uygulamak için değil, samimi bir çaba olarak yerine getirmesi gerekir. Hakim, tarafların sulh olmalarının mümkün olduğu konuda bir süreye, karşılıklı görüşmeye ihtiyaç duyduklarını anlarsa, sulh olmaları için bir defaya mahsus olmak üzere kendiliğinden veya tarafların talebi üzerine süre de vererek, yeni bir oturum günü belirleyebilir. Bu süre içinde taraflar, karşılıklı görüşerek veya bir arabulucu yada uzlaştırıcı yar­dımıyla uyuşmazlığı çözebilirler.

Ön inceleme duruşmasının sonunda, tarafların sulh faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları (taraflar sulh olurlarsa bu durum), sonuç alamadıkları takdirde (taraflar uyuşmazlığı sürdürerek yargılamaya devam etmek istiyorlarsa), anlaşamadıkları hususların (uyuşmazlık noktalarının) neler­den ibaret olduğu (tek tek belirtilerek) tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın altı, duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür (HMK md. 140/3). Ancak, taraflar uyuşmazlık noktalarının belirlenmesi konusunda da anlaşamıyorlarsa ya da mazeretsiz olarak oturuma gelmemişlerse, hakim HMK’nun 140/1. fıkrasına göre yapılan ilk tespitleri dikkate alarak, anlaşmazlık noktalarını kendili­ğinden tespit ederek bu durumu ve anlaşmazlık noktalarını da tutanağa geçirir.

On inceleme oturumunda tutulan tutanak özel bir öneme sahiptir, özellikle, uyuşmazlık çözümlenmişse bu tutanak bir sulh belgesidir. Uyuşmazlık devam edecekse, bu belge adeta yargılamanın yolunu gösteren bir yol haritasıdır. Tutanakta yer almayan hususlar, tahkikatın konusu ola­maz. Tahkikat aşamasında tereddüt edilen hallerde bu tutanak, neyin incelenip neyin incelenmeyeceğini gösterir. Ön inceleme tutanağının bu önemi tarafları bağlaması nedeniyle, altının oturumda hazır bulunanlarca imzalanması öngörülmüştür.

Ön inceleme (kural olarak) tek duruşmada tamamlanır. Zorunlu olan hallerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilir HMK md. 140/4). Örneğin sulh için süre verilmesi halinde yada çok özel diğer durumlarda bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir oturum günü tespit edilebilir.

Taraflar, delil olarak dayandıkları belgeleri dilekçelerine ekleyerek veya da başka yerden getirilecekse bunu belirtmek zorundadırlar (HMK 121/1,129/2,136/2). Şayet taraflar, bu konuda yapmaları gereken işlemleri eksik bırakmışlarsa, ön inceleme duruşmasında, taraflara dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları için iki haftalık kesin süre verilir. Bu hususların verilen kesin süre içinde tam olarak yerine getirilmemesi halinde, o delile dayanmaktan vazgeçilmiş sayılmasına karar verilir (HMK md. 140/5). Böylece, davayı uzatıcı kötü niyetli davranışların engellenmesi amaçlanmıştır. Tarafla­ra yaptırıma muhatap olmaları için, ellerinde bulunan delilleri kesin süre de sunmaları yada başka yerden getirtilecekse aynı süre içinde gerekli açıklamaları yaparak masrafını vermeleri gerekir.

Mahkeme, ön inceleme oturumunda yukarıda sayılan işlemleri sırasıyla yapar, işin gereğine göre diğer işlemleri de yapar. Ancak mahkeme bu aşamada tanık dinleme, belge inceleme, bilirkişi görüşü alma, keşif yapma yemin teklif etme gibi tahkikat işlemlerini kesinlikle yapamaz. Ön inceleme oturumuna iki taraf gelirse ona göre işlem yapılır; oturuma sadece taraflardan biri gelir ve yargılamaya devam etmek isterse, gelmeyen taraf, yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemez ve duruşmaya gelen  taraf, mazeretsiz olarak gelmeyen tarafın muvafakati olmadan iddia ve savunmasını genişletebilir yahut değiştirebilir (HMK md. 139, 141/1 . On inceleme aşamasının tamamlanmasından sonra iddia veya savunma genişletilemez yahut değiştirilemez, şayet ön inceleme duruşmasına iki taraf da mazeretsiz gelmezse dosyanın işlemden kaldırılması gerekir (HMK md 150/1).