Hükümlülerin Nakli Nasıl Gerçekleştirilir?
Nakil, hükümlünün bir infaz kurumundan diğer bir infaz kurumuna götürülmesi olarak tanımlanabilir. Bu anlamda nakil ile sevk arasındaki farka da değinilmelidir. Sevk, tutuklu ve hükümlülerin duruşma, savcılık soruşturması, hastalık veya sınav gibi nedenlerle geçici olarak infaz kurumu dışına çıkarılması ve görev bitiminde infaz kurumuna teslim edilmesidir. Görüldüğü üzere nakil, sevke nazaran süreklilik özelliği taşımaktadır.
Hükümlüler, kendi istekleri veya toplu sevk, disiplin, asayiş ve güvenlik, hastalık, eğitim, öğretim, suç ve yargılama yeri nedenleriyle başka bir kuruma nakledilebilir. (CGTİHK m.53/1).
Hükümlü, nakilden önce aranır ve kurum hekimine, yoksa diğer bir resmî hekime muayene ettirilir; muayene sonucu yola çıkarılamayacağı anlaşılanlar, kurumun en üst amirince derhâl resmî bir sağlık kuruluşuna sevk edilir. Mazeretinin, biri hastalığın uzmanı olmak üzere en az iki uzman hekimin imzaladığı ve hastane başhekiminin onayladığı resmî rapor ile belgelenmesi hâlinde nakil, mazeret ortadan kalkıncaya kadar geri bırakılır ve durum Adalet Bakanlığına bildirilir (CGTİHK m.53/2).
Burada üzerinde durulması gereken bir başka husus, bazı hükümlü veya tutukluların geçici süreyle infaz kurumundan alınabilmesine olanak sağlanmış olmasıdır. Gerçekten 25.5.2005 tarih ve 5351 sayılı Kanunla CGTİHK m.92’ye ikinci fıkra olarak şu düzenleme eklenmiştir: “5271 sayılı Kanunun 250 nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan suçlarla ilgili olarak alınan bilgilerin doğruluğunun araştırılması bakımından zorunlu görülen
hallerde, hükümlü veya tutuklular, rızaları alınmak koşuluyla, ilgili makamın ve Cumhuriyet Başsavcılığının talebi üzerine hâkim kararı ile geçici sürelerle ceza infaz kurumundan alınabilirler. Bu süreler, hükümlü veya tutuklu dinlendikten sonra işin niteliğine göre, her defasında dört günü ve hiçbir surette onbeş günü geçmemek üzere hâkim tarafından tayin olunur ve bu süre hükümlülük ve tutuklulukta geçmiş sayılır. Ceza infaz kurumundan ayrılış
ve dönüşlerinde hükümlü veya tutuklunun sağlık durumu doktor raporu ile tespit edilir. Yer gösterme sırasında yapılan işlemlere ilişkin belgelerin bir örneği ilgilinin dosyasında muhafaza edilmek üzere Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir”. Görüldüğü üzere burada sevk ya da nakil kavramına girmeyen tamamen kendine özgü bir durum söz konusudur.
Hükümlülerin Nakil Çeşitleri
Kendi İstekleri ile Nakil (CGTİHK m.54)
Hükümlüler, kendi istekleri ile bulundukları kurumdan başka kurumlara nakledilebilir.
Bunun için;
- Gitmek istedikleri kurumlardan durumlarına uygun en az üç yeri belirten bir dilekçe vermeleri,
- Nakil giderlerini peşin olarak ödemeyi kabul etmeleri,
- Koşullu salıverilmelerine beş aydan az süre kalmamış olması,
- İyi hâl göstermeleri, disiplin cezası almamış veya kaldırılmış olması,
- İstekte bulunulan kurumda yer, kapsama gücü ve sınıfının uygun bulunması ve tutukevi olmaması,
- Mahkûmiyet sürelerine uygun hükümlülerin barındırıldığı bir kurum olması,
- Daha önce disiplin nedeniyle ayrılmak zorunda kaldıkları kurum olmaması, gerekir.
Çocuk hükümlüler bakımından (b) bendi uygulanmaz.
Kendi istekleriyle nakledilen hükümlüler nakledildikleri kurumlarda, eğitim öğretim veya hastalık nedeniyle nakil hariç, bir yıl kalmak zorundadır. Çocuklar bakımından bu süre altı ay olarak uygulanır.
Disiplin Nedeniyle Nakil (CGTİHK m.55)
Hükümlünün, hücreye koyma cezasını gerektiren eylemlerde bulunması hâlinde kurum yönetimince hakkında disiplin işlemi yapılır ve kurum en üst amirinin istemi üzerine Bakanlıkça başka kurumlara nakledilebilir. Disiplin cezaları yeni kurumlarda çektirilir. Bu hükümlüler nakledildikleri kurumlarda mahkeme kararı, kurum güvenliği, can güvenliği veya hastalık sebepleriyle nakil hariç, altı ay kalmak zorundadır.
Zorunlu Nedenlerle Nakil (CGTİHK m.56)
Kurumların elverişsiz ve yetersiz kalması, kapsama gücünün aşılması, kullanılamaz hâle gelmesi, asayiş, güvenlik, doğal afet, yangın ve büyük onarım gibi zorunlu nedenlerle başka kurumlara nakledilmeleri gerekli görülen hükümlüler, yargı çevresi dışında Adalet Bakanlığınca belirlenen ve konumlarına uygun olan diğer kurumlara nakledilebilirler.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Üye Devletlere Ömür Boyu Hapis ve Diğer Uzun Süreli Cezalara Mahkûm Olanların Cezaevi İdaresine Yönetimi Hakkında R (200) 23 Sayılı Tavsiye Kararı
Ek 19.a. Cezaevi rejimi değişen güvenlik ihtiyaçlarına esnek tepkiler verebilmeyi sağlayacak şekilde düzenmelidir.
Ek 19.b. Mahkûmların belirli cezaevlerine veya cezaevi bölümlerine yerleştirilmeleri kapsamlı bir risk ve ihtiyaç değerlendirmesi temelinde yapılmalı ve mahkûmların ihtihaçları da göz önünde bulundurularak, arz ettikleri riski muhtemelen azaltacak ortamlara yerleştirilmelerinin önemi hatırda tutulmalıdır.
Burada önemli olan, söz konusu hâllerin kötüye kullanılarak keyfi nakle gerekçe oluşturmamasıdır.
Hastalık Nedeniyle Nakil (CGTİHK m.57)
Hastaneye sevki zorunlu görülen hükümlü, bulunduğu yere en yakın tam teşekküllü Devlet veya üniversite hastanesinin hükümlü koğuşuna yatırılır.
Bu hastanelere gönderilen hükümlülerin başka yerlerdeki hastanelere sevki, sağlık kurulu raporuyla acil ve yaşamsal tehlikesi bulunması hâlinde varsa biri hastalığın uzmanı olmak üzere iki uzman hekim tarafından verilip, başhekim tarafından onaylanan ve hastalığın sebebi, tedavinin hangi sebeple bulunduğu hastanede gerçekleştirilemediği, hastaya nerede ve ne tür bir tedavi gerektiğini açıkça belirten bir raporla mümkündür.
Bu durumda da en yakın ve hükümlü koğuşu bulunan Devlet veya üniversite hastaneleri tercih edilir.
Hükümlünün bu hastanelerde kontrol ve tedavisinin devam edip etmeyeceğinin sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi gerekir aksi hâlde hükümlü ait olduğu kuruma iade edilir.
Hükümlü, acil hâller dışında özel sağlık kuruluşlarında tedavi edilemez. Acil hâllerin varlığı hâlinde Adalet Bakanlığına bilgi verilir.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Üye Devletlere Ömür Boyu Hapis ve Diğer Uzun Süreli Cezalara Mahkûm Olanların Cezaevi İdaresine Yönetimi Hakkında R (200) 23 Sayılı Tavsiye Kararı
Ek 19.a. Cezaevi rejimi değişen güvenlik ihtiyaçlarına esnek tepkiler verebilmeyi sağlayacak şekilde düzenmelidir.
Ek 19.b. Mahkûmların belirli cezaevlerine veya cezaevi bölümlerine yerleştirilmeleri kapsamlı bir risk ve ihtiyaç değerlendirmesi temelinde yapılmalı ve mahkûmların ihtihaçları da göz önünde bulundurularak, arz ettikleri riski muhtemelen azaltacak ortamlara yerleştirilmelerinin önemi hatırda tutulmalıdır.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Üye Devletlere Avrupa Cezaevi Kuralları Hakkında REC (2006) 2 Sayılı Tavsiye Kararı Sağlık Bakımının Temini
46.1. Uzman tedavisine gerek duyan hasta mahpuslar, bu hastalığının tedavisinin cezaevinde yapılmasının mümkün olmaması halinde uzman kurumlara veya sivil hastanelere nakledilmelidir.
46.2. Cezaevi servisinin kendisine ait hastane tesislerinin olması halinde bu hastane ilgili mahpusların uygun bakım ve tadavilerini sağlamak için yeterli personele sahip olmalı ve yeterince donatılmış olmalıdır.
Hükümlü, sağlık nedenleriyle bulunduğu kurumda kalmasının uygun olmadığı, kurum hekiminin önerisi ve en üst amirinin isteği üzerine alınacak sağlık kurulu raporuyla belirlendiği takdirde, başka kurumlara nakledilebilir.
Nakillerde Alınacak Tedbirler
Hükümlülerin kuruma veya başka bir yere götürülüp getirilmesi sırasında, halkla bir araya gelmelerine ve başkaları tarafından görülmelerine engel olacak tedbirler alınır (CGTİHK m.58/1).
Hükümlü, havalandırma ve ışık durumu yetersiz araçlarla eziyet verici veya onur kırıcı şekilde nakledilemez. Nakil sırasında alınacak tedbirler, hükümlünün firarını önleyici ve yukarıdaki fıkrada yazılı engelleri gerçekleştirici sınırları aşamaz, birbirleriyle ve görevlilerle herhangi bir tartışmaya girmelerini engelleyici boyutları geçemez.
Çocuk eğitimevlerine nakiller kurum görevlisinin nezaretinde yapılır. Açık ceza infaz kurumlarına nakiller ise kurum görevlisi olmaksızın yapılır. Bu hâlde hükümlünün, aynı il sınırları içinde bulunan ceza infaz kurumları arasındaki nakillerde aynı gün içinde; farklı illerde bulunan ceza infaz kurumları arasındaki nakillerde ise kurum amirinin kırksekiz saati geçmeyecek şekilde belirleyeceği süre içinde, nakledildiği açık ceza infaz kurumuna giriş yapması gerekir. Belirlenen sürelerde açık ceza infaz kurumuna giriş yapmayan hükümlüler hakkında 97 nci madde hükümleri uygulanır (CGTİHK m.58/3). Buna göre, izinden dönmeyen veya iki günden fazla bir süre geçtikten sonra dönen hükümlüler hakkında Türk Ceza Kanunu’nun 292’nci ve izleyen maddelerinde yazılı hükümler uygulanır.
İzin süresini iki gün veya daha az bir süre geçiren hükümlüler hakkında disiplin işlemi yapılır. İzinliyken firar eden hükümlüye bir daha izin verilmez.
CGTİHK’nın yürürlüğe girmesinden önce nakil masraflarının, kendi isteğiyle nakil durumunda, hükümlü tarafından karşılanacağı kabul edilmekteydi. CGTİHK, nakil sırasında hükümlünün iaşe ve bedensel ihtiyaçlarının giderileceğinden söz etmektedir (m.58/4). Düzenlemede, naklin çeşitleri arasında bir ayrım yapılmadığına göre, nakil hükümlünün kendi isteğiyle gerçekleşmiş olsa dahi nakil masraflarının devlet tarafından giderileceği kabul edilmelidir.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Üye Devletlere Avrupa Cezaevi Kuralları Hakkında REC (2006) 2 Sayılı Tavsiye Kararı
Mahpusların Nakli
32.1. Mahpuslar bir cezaevine nakledildiğinde veya cezaevinden alındığında veya mahkeme veya hastane gibi kurumlara sevk edildiğinde, toplumun göz önünde mümkün olabildiğince az tutulmalı ve gerçek kimliklerinin açığa çıkmamasının temini için uygun güvenlik önlemleri alınmalıdır.
32.2. Mahpusların nakillerinin havalandırma ve ışıklandırması yetersiz olan ya da onlara gereksiz fiziksel acı verecek ya da onurlarını kıracak tasıtlarda yapılması yasaklanmaktadır.
32.3. Mahpusların nakli kamu otoritelerinin kontrolü altında yapılır ve nakil giderleri bu otoritelerce karşılanır.