Ayni Hak Nedir?
Ayni Hak kavramı
Önceki MK.nun dördüncü kitabının başlığı, Ayni haklar olarak düzenlenmişti. Fakat yukarıda değindiğimiz gibi Eşya Hukukunun konusu sadece ayni haklardan ibaret olmayıp, bunun yanı sıra Zilyetlik ve Tapu Sicili de ayni haklar bölümünde düzenlendiği için doktrinde bu başlığın Eşya Hukuku olarak yazılması gerektiği daima söylenmiş ve bu yönü ile dördüncü kitabın başlığının yanlış olduğu görüşü ısrarlı bir şekilde vurgulanmıştır.
Bunun sonucu olarak yeni Türk Medeni Kanununun dördüncü bölüm başlığı haklı olarak “Eşya Hukuku” şeklinde düzenlenmiştir.
Eşya hukukunun asıl konusunu teşkil eden ayni hak kavramının belirlenmesi tartışmalıdır. Bu husustaki görüşler farklı hukuk sistemlerinde farklı şekillerde izah edilmiştir.
MK.nun mehaz kaynağı olan İsviçre ve Türk hukukunda birleştirici görüş hâkim kılınmış olup, buna göre; “ayni hak eşya üzerinde doğrudan doğruya hâkimiyet sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen bir haktır”
Ayni hak kavramı içinde üç unsur bulunmaktadır.
- – Ayni hak sadece eşya üzerinde söz konusu olmaktadır.
- – Ayni hak herkese karşı ileri sürülebilir.
- – Ayni hak eşya üzerinde doğrudan doğruya hâkimiyet sağlar
Bu unsurlardan birinin ya da bir kaçının olmadığı bir hakkı ayni hak saymak mümkün değildir. Ayni hakkın yukarıdaki niteliklerinin daha iyi anlaşılması için ayni hak ve şahsi hak ayırımının yapılmasında yarar görmekteyiz.
Ayni hak-şahsi hak ayırımı
İnsanların mal varlığı ayni haklar ve şahsi haklar olarak iki ana kısma ayrılmaktadır. Bu iki hakkın bir biri ile karşılaştırılması sonucu ayni haklar daha iyi anlaşılmış olur. Şöyle ki;
- – Şahsi hak bir şahsın başka bir şahsa karşı sahip olduğu haktır. Bu sebeple sadece o şahsa karşı ileri sürülebilir. Oysa Ayni hak eşya üzerindeki hak olduğu ve eşya üzerinde doğrudan doğruya hâkimiyet sağladığı için sadece bir şahsa değil hakka mü dahale eden herkese karşı ileri sürülebilir. Mesela kiracının hakkı şahsi bir haktır. Kiralananın üçüncü şahıslar tarafından işgalinin yani müdahalelerinin men’ini üçüncü şahıslardan isteyemez kiralayandan boş olarak teslimini isteyebilir. Hâlbuki kiralayan malik sıfatıyla ayni hak sahibi olduğu için müdahale eden üçüncü şahıslara karşı müdahalenin men’ini isteyebilir.
- – Hakkın doğuşu ve sona ermesi bakımından da Ayni hak ile şahsi hak arasında fark vardır. Ayni hak şahıs ile şey arasında mevcut olan haktır. Şahsi hak ise şahıslar arasında doğan bir hukuki ilişkiden kaynaklanır. Bu itibarla örneğin bir taşınmaza tapu ile malik olmak ayni hak olduğu halde, iki kişi arasındaki bir borç ilişkisi şahsi haktır.
- – Ayni hak sahibi tek taraflı bir irade beyanı ile hakkını elden çıkarabilir. Fakat şahsi hakta karşılıklı şahısların irade beyanı ile akit sona erer. Yukarıda verdiğimiz Alacak- borç münasebeti misalinde; alacaklı ve borçlu birlikte anlaşarak borç münasebetini sona erdirebilir.
- – Ayni hak mutlak bir haktır. Şahsi hak ise nisbi bir haktır. Bunun sonucu olarak ayni hakta aleniyet vardır. Bu nedenle Ayni hakkın aleniyeti sebebiyle, iyi niyetli üçüncü şahısların iktisabının korunacağı MK.nun 1023. maddesi ile düzenlenmiştir. Şahsi hakta bu aleniyet yoktur. Örneğin kira sözleşmesinde şahsi hak vardır. Sadece tarafları bağlar ve taraflar haklarını ancak birbirlerine karşı kullanırlar. Kiracı hakkını sadece kiralayana karşı kullanır. Fakat tapu siciline kira akdi şerh edilirse o zaman kira akdi aleniyet kazamı ve böylece kiracı kira akdini üçüncü şahıslara karşıda kullanır. Bunun sonucu olarak eğer mecur (kiralanan ) üçüncü bir şahsa satılırsa, tapudaki kira şerhinden ötürü, yem malik kira müddeti sonuna kadar kiracının kira hakkını tanımak zorundadır. Kiracı mecur’u alan bu şahsa karşıda hakkını kullanabilir.
Ayni hak prensipleri
Muayyenlik prensibi
Ayni hak muayyen bir şey için söz konusu olur. Bir değer ifade etmeyen o şeyin parçaları için ayni haktan söz edilemez. Örneğin araba bu ayni hak konusudur. Bu sebeple arabanın tekerleri, motoru, kaportası bir bütün olarak değerlendirilir. Tekerler birine, motor başka birine ait kabul edilemez. Kat mülkiyeli Kanunu muayyenlik prensibine bir istisna getirmiştir. Buna göre bir apartmanın her dairesi ayrı bir şahsa ait olabilir.
Aleniyet prensibi
Ayni haklar eşya üzerinde bir hâkimiyetin her kese karşı ilen sürütebilmesi sebebiyle alenidir. Taşınır mallarda zilyetlik, herkese karşı ileri sürülebilir. Taşınmazlarda ise tapu sicili bu imkânı sağlamaktadır. Bu nedenle tapu sicilinde aleniyet prensibi vardır.
İyi niyetin korunması prensibi
Ayni haklarda iyi niyetli üçüncü kişilerin İyi niyetleri korunur. Bu sebeple taşınmazlar için MK.nun 1023. maddesinde bununla ilgili bu düzenleme yapılmıştır. Tapu siciline güvenerek iyi niyetle hak iktisap eden kişilerin hu iyiniyeti korunmuştur.
Süre İşlemez Prensibi
Ayni Hakların Herkese karşı ileri sürülebilmesi sebebiyle ayni hak davalarında gerek hak düşürücü gerekse zamanaşımı süreleri işlemez.