Avukatın soruşturma dosyasını incelemesi nasıl olur?
Soruşturma evresinde geçerli olan “gizlilik kuralı” (CMK 157) uyarınca, dosyanın kamuya ve şüpheliye karşı gizli tutulması gerekir.
Ancak, CMK 153, müdafiin soruşturma aşamasında dosyayı incelemesine izin vermiş, fakat hakim kararı ile kısıtlama getirilmesini de kabul etmiştir.
Bu madde son zamanlarda birkaç kez değiştirilmiştir: 2014-6526 değişikliği ile sınırlama önce tamamen kaldırıldı. Daha sonra 20146572 sayılı Kanun ile CMK 153 tekrar değiştirildi ve bir ölçüde geri dönüş yapılarak, liste halinde sayılan suçlarda «soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek» ise, müdafiin soruşturma evresinde dosya inceleme yetkisinin C. savcısının istemi üzerine sulh ceza hakiminin kararı ile kısıtlanabilmesi imkanı yaratıldı (CMK “2014-6572” 153/2).
Müdafiin dosyadan öğrendiği bilgileri şüpheli ile paylaşmasına sınır getirilemeyeceği için, dosya inceleme yetkisine kısıtlama getirilmesi, prensip olarak, hukukun genel ilkelerine uygundur. Zira, müdafiin dosyadan öğrendiği her bilgiyi şüpheli ile paylaşması, şüphelinin delil karartma gayreti içine girmesine neden olabilir ve tutuklama kararı verilmesine yol açabilirdi.
Tutuklama oturumu öncesinde dosyayı inceleme gereği
Müdafiin dosyayı inceleme hakkı, AĠHS 6/3-b ile güvence altına alınmıştır. Bu hak, sanık açısından “savunmayı hazırlamak için, yeteli olanağa sahip olma hakkı” olarak ifade edilmekte ve müdafi ile görüşme ve dosyayı inceleme haklarını içermektedir. Tutuklama oturumu öncesinde savunma için yeterli zamana sahip olmak önemlidir.
Bu hakkın müdafiye hiç tanınmamış olması, veya dosya içeriğini inceleme için yeterli sürenin verilmemesi, ya da tutuklamayı önleyecek savunmayı yapmak için gereken bazı belgeleri inceleme olanağı tanınmaması, savunma hakkının kısıtlanması sonucunu doğuracağı için, adil yargılanma hakkını ihlal eder.
Bizce, Alman Kanunu esas alınmalı ve Mooren kararı doğrultusunda yapılan değişiklik gibi, tutuklama kararı verilmesinden önce, bütün suçlarda müdafiye „sınırlı” bir dosya inceleme hakkı tanınmalıdır: Tutuklama kararı verilirken kullanılabilecek olan tüm bilgi ve belgeleri müdafinin öğrenmesi sağlanmalı ve tutuklama konusundaki karar, savunma hazırlamak için gerekli zaman da verildikten sonra verilmelidir.
OHAL döneminde dosya inceleme
2016-6755 sK ile kabul edilen 668 sayılı OHAL KHK‟sı de müdafiin dosya inceleme yetkisi kısıtlandı. Müdafiin dosya içeriğini inceleme veya belgelerden örnek alma yetkisi, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek ise Cumhuriyet savcısının kararıyla kısıtlanabilir (KHK 668 m. 3/1-1).
Bu kısıtlama imkanı Türk Ceza Kanununun ikinci Kitap Dördüncü Kısmı Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar, Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar ve toplu işlenen suçlar bakımından, olağanüstü halin devamı süresince uygulanır.
KHK 668 m. 3/1-1 soruşturma evresinden söz ettiği için, kovuşturma evresinde ve özellikle OHAL suçlarının duruşması sırasında dosyanın incelenmesine kısıtlama getirilmesi söz konusu olmayacaktır.