Adli kontrol nedir? Adli kontrole hükmedilebilmesinin şartları nelerdir?

Tutuklama gibi ağır bir koruma tedbirine mümkün olduğunca nadiren başvurmak ve ancak gerçekten de zorunlu olduğu hallerde uygulamak amacıyla tutuklamaya alternatif başka bir tedbire ihtiyaç duyulmuştur. Adli kontrol, şüphelinin Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) 109/3’de sayılan bir veya birden fazla yükümlülüğe tabi tutulmalarını içerir. Böylece haklarında tutuklama kararı verilmesi için gerekli şartlar bulunan şüpheli veya sanığa tutuklamaya nazaran daha hafif birtakım yükümlülükler yüklenerek suretiyle koruma tedbirinde orantılılık sağlanmaktadır. Yani tutuklama şartlarının söz konusu olduğu hallerde şüpheli veya sanık tutuklanmak yerine birtakım farklı yükümlülüklere tabi tutulmaktadır. CMK 109’da düzenlenmiş bulunan adli kontrol yükümlülükleri şunlardır:

1. Yurt dışına çıkamamak

2. Hâkim tarafından belirlenen yerlere, belirtilen süreler içinde düzenli olarak başvurmak

3. Hâkimin belirttiği merci veya kişilerin çağrılarına ve gerektiğinde mesleki uğraşlarına ilişkin veya eğitime devam konularındaki kontrol tedbirlerine uymak

4. Her türlü taşıtları veya bunlardan bazılarını kullanamamak ve gerektiğinde kaleme, makbuz karşılığında sürücü belgelerini vermek.

5. Özellikle uyuşturucu, uyarıcı veya uçucu maddeler ile alkol bağımlılığından arınmak amacıyla, hastaneye yatmak dâhil, tedavi veya muayene tedbirlerine tabi olmak ve bunları kabul etmek

6. Şüphelinin parasal durumu göz önünde bulundurularak, miktarı ve bir defada veya birden çok taksitlerle ödeme süreleri, Cumhuriyet savcısının isteği üzerine hâkimce belirlenecek bir güvence miktarını yatırmak

7. Silah bulunduramamak veya taşıyamamak, gerektiğinde sahip olunan silahları makbuz karşılığında adli emanete teslim etmek

8. Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hâkim tarafından miktarı ve ödeme süresi belirlenecek parayı suç mağdurunun haklarını güvence altına almak üzere ayni veya kişisel güvenceye bağlamak

9. Aile yükümlülüklerini yerine getireceğine ve adli kararlar gereğince ödemeye mahkûm edildiği nafakayı düzenli olarak ödeyeceğine dair güvence vermek

Şüpheli veya sanık hakkında, tutuklama yerine yukarıdaki adli kontrol yükümlülüklerinden herhangi birine karar verilebilmesi için birtakım koşulların bir arada bulunması gerekir. Bu koşulları şu şeklide sıralayabiliriz:

CMK 100’de belirtilmiş olan tutuklama nedenlerinin gerçekleşmiş olması gerekir. Tutuklamanın şartlarının gerçekleşmemiş olduğu hallerde adli kontrole karar verilemez.

Şüpheli veya sanığın işlediği iddia edilen fiilin kanunda öngörülen cezasının üst sınırı üç yıl veya daha az hapis cezası olmalıdır Daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda tutuklamaya alternatif olarak sadece yurt dışına çıkamamak veya güvence yatırmak yükümlülükleri öngörülmüştür. Yani bu iki yükümlülük türü, işlendiği iddia edilen fiilin kanunda öngörülen cezasının üst sınırı üç yıldan fazla olsa dahi, şüpheli veya sanık hakkında uygulanabilir. Ayrıca CMK 109/7 hükmüne göre kanunlarda öngörülen tutukluluk sürelerinin dolması nedeniyle salıverilenler hakkında birinci fıkradaki süre koşulu aranmaz. Adli kontrole ilişkin hükümler uygulanabilir.

Adli kontrol hem soruşturma hem de kovuşturma aşamasında uygulanabilen bir koruma tedbiridir. Hatta adli kontrol, tutuklama yasağı öngörülen hallerde de uygulanabilmektedir.