Ticari Vekil Kimdir? Görevleri Nelerdir?
TBK m.551/1’e göre ticari vekil, ticari işletme sahibi tarafından, kendisine ticari temsilcilik yetkisi verilmeksizin, işletmesini yönetmek veya bazı işlerini yürütmek için yetkili kılınan kişidir. Örneğin, fabrika müdürü, işletme müdürü genel ticari vekil, bir oteldeki resepsiyon memuru, fabrikadaki satın alma yetkilisi, bir mağazadaki satış elemanı, tezgahtar ve kasiyer özel ticari vekil niteliğindedir.
Atanması
Tacir veya ticari temsilci tarafından atanır. Atanması şekle bağlı değildir; açık veya örtülü şekilde olabilir. Ticari vekil ancak bir ticari işletmeye atanabilir; başka bir işletmeye atanmış ise, TBK anlamında adi temsil söz konusu olur. Atanması ve yetkisinin sona ermesi için tescil ve ilan gerekmez fakat ispat kolaylığı açısından yazılı şekle uymakta daima yarar vardır.
Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması
Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı üzere, ticari vekilin temsil yetkisi, ticari temsilciye oranla daha dardır. Genel yetkili bile olsa, ticari vekilin yetkileri, işletmenin tüm işlerini değil, sadece alışılmış (olağan) işlemlerini kapsar (TBK m.551/2). Alışılmış olan ve olmayan (olağan ve olağanüstü) işler birbirinden nasıl ayırt edilir? Her bir işletmenin değerine, niteliğine, iş hacmine, o bölgede geçerli ticari örf- âdet ve teamüllere ve tarafların durumuna bakılarak o işin alışılmış olup olmadığı, her bir somut olaya göre saptanır. Örneğin, bir işletme müdürünün hammadde alabileceği, bedel ödeyebileceği, muhasebeci ve işçilerle sözleşme yapabileceği, siparişleri alabileceği kabul edilir.
TBK m.551/2, alışılmış olmayan (olağanüstü nitelikte olan) ve özel yetki verilmedikçe vekilin yapamayacağı bazı işleri saymıştır: Tacir adına borçlanamaz, çek, bono, poliçe imzalayamaz, taciri mahkemede temsil edemez.
Ticari temsilcinin dahi yapamadığı işleri de buraya eklemek gerekir: Taşınmazları devretmek veya bunlar üzerinde başkaları lehine aynî hak tesis etmek gibi. Genel ticari vekilin temsil yetkisi, üçüncü kişilere duyurulması koşulu ile tacir tarafından istenildiği gibi sınırlanabilir. Örneğin, mektup, ihbar, sirküler vb. yollardan üçüncü kişilere bildirilerek, yer, birlikte temsil, miktar, konu, kişi, süre gibi yönlerden yetki sınırlaması yapılabilir.
Özel ticari vekilin yetkisinin kapsamı ise, görevlendirildikleri iş ve alanlara göre belirlenir. TBK m.552, “Diğer tacir yardımcıları” kenar başlığını taşımasına rağmen, hükmün, özel yetkili vekillere ilişkin olduğu ve yetki kapsamına dair düzenleme içerdiği görülmektedir. Bu hükme göre toptan, yarı toptan veya perakende satış işleriyle uğraşan ticari işletmelerin çalışanları, kural olarak o mağazanın alışılmış bütün işlemlerini yapmaya, bu işlemlerle ilgili borçların ifasına veya hiç ya da gereği gibi ifa edilmemesine yönelik olarak ihtar, ihbar ve beyanlarda bulunmaya ve bu tür beyanları (ayıp ihbarı gibi) kabul etmeye yetkilidirler. Ayrıca, yetkili oldukları işlerde fatura düzenleyebilir ve imzalayabilirler.
Bu yetkiler, o ticari işletme içerisinde, müşterilerin kolayca görebilecekleri bir yerde ve biçimde aksi öngörülmek suretiyle sınırlandırılabilir. Satış mağazası çalışanlarının, kendilerine yazı ile yetki verilmiş olmadıkça mağaza dışında yetkileri olmadığı gibi, mağaza içinde ayrı kasa görevlileri atanmış ise satış bedellerini tahsil etmeye yetkileri yoktur. Satış bedeli alma yetkileri olan hâllerde ise makbuz verme ve fatura düzenleme yetkileri vardır (TBK m.552/2).
Yetkisinin Sona Ermesi
Sona erme nedenleri yönünden, ticari temsilciye de uygulanan TBK m.554 geçer- lidir. Ancak eklemeliyiz ki ticari temsilciden farklı olarak ticari vekilin atanması tescil edilemeyeceğinden, yetkinin sona ermesi de tescile tabi değildir. Bu nedenle, yetkinin sona erdiğinin üçüncü kişilere derhal duyurulması, ayrıca, atama sırasında ya da sonradan bir yetki belgesi düzenlenmiş ise, bunun geri alınması gerekmektedir. Aksi takdirde tacir, yetkisiz vekilin iyiniyetli üçüncü kişilerle yaptığı işlemler nedeniyle sorumlu olacaktır (TBK m.42/3,44).