Ticari Temsilcinin Görevleri Nelerdir?
Ticari işletme sahibi tarafından, işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin işlemlerde ticaret unvanı altında kendisini temsil etmek (vekâleten imza atmak) üzere açık veya örtülü olarak yetki verilen tacir yardımcısıdır (TBK m.547/1). Tacir yardımcıları arasında en geniş yetkiye sahip olandır. Tacirin adeta bir diğer kendisi (alter ego’su) olarak adlandırılır.
Temsil kurumu, TBK’nın 40 ve devamı maddelerinde düzenlemiş bulunmasına rağmen, ayrıca ticari mümessilliğin öngörülme nedeni, ticari mümessilin temsil yetkisinin kapsamı ve sınırlarının müvekkilin iradesinden bağımsız olarak kanun ile belirlenmek istenmesidir. Böylece, ticaret hayatındaki güven ihtiyacı karşılanabilmekte ve üçüncü kişilerin temsilcinin yetkileri konusundaki kuşkuları giderilebilmektedir. Tacir ile temsilcisi arasındaki iç ilişki ise, duruma göre, vekâlet veya hizmet ya da şirket sözleşmesi hükümlerine bağlıdır.
Atanması
Ticari temsilci, ancak bir ticari işletmenin işlerini yönetmesi için atanabilir (TBK. 547).
Ticari temsilci atama yetkisi, işletmeyi işleten kişiye (tacire) aittir. İşletme ürün (hasılat) kirası sözleşmesine (TBK m.357 vd.) konu olmuş ise, ticari temsilci, kiracı tarafından atanır. İşletme sahibi gerçek kişi ise onun tarafından, velayet altında ise velisi tarafından atanır fakat vesayet altında ise, TMK hükümleri uyarınca yapamayacağı işlemlerden hareketle, vasinin temsilci atayamayacağı kabul edilir. İşletme bir tüzel kişiye ait ise, ticari temsilci yetkili organca atanır. Örneğin, TTK m.368 uyarınca anonim şirketlerde yönetim kurulu; TTK m.461 uyarınca limited şirketlerde, aksi şirket sözleşmesinde öngörülmedikçe genel kurul; TTK m.223 gereği kollektif şirkette tüm ortaklar tarafından atanır.
Ticari temsilcinin gerçek kişi olması gerektiği genellikle kabul edilmektedir. Atanacak kişinin temyiz kudretine (ayırtım gücüne) sahip olması yeterli sayılır; tam fiil ehliyetinin mutlaka var olması aranmaz.
Ticari temsilci atamak kural olarak tacirin isteğine bağlıdır. Fakat merkezleri Türkiye dışında bulunan işletmelerin Türkiye’deki şubelerinin başına, yerleşim yeri Türkiye’de bulunan tam yetkili ticari temsilci atanması zorunludur (TTK m.40/4).
Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırları
Ticari temsilci, işletmenin gayesine dâhil olan her türlü işlemi kural olarak yapma yetkisine sahiptir (TBK m.548/I). Örneğin, işletmeye mal alıp satabilir, işçilerle hizmet sözleşmesi yapabilir, onların iş sözleşmelerini feshedebilir. İşletmeye taşınır ve taşınmaz mal alabilir, tacir adına kambiyo taahhüdünde bulunabilir (çek, bono, poliçe imzalayabilir), ayrıca taciri mahkemede temsil edebilir, tacir adına kefil olabilir, borç alabilir, ticari vekil atayabilir, taşınır ve taşınmaz malları kiralayabilir.
Ticari temsilcinin yetkisine TBK m.548’de bazı sınırlar konulmuş ise de bunlar dışında da iradi olarak yapılabilecek veya nitelik gereği gündeme gelecek bazı sınırların varlığı kabul edilir. Bu açıdan, yetki sınırlarını ortaya koyarken üçlü bir ayrım yapmakta yarar vardır:
Kanunda Belirtilen Sınırlamalar
TBK m.548 uyarınca temsilci, işletmenin amacı dışına çıkıp başka işler yapamaz. Ayrıca, kendisine açık yetki verilmedikçe taşınmazları devredemez, taşınmazlar üzerinde başkaları yararına aynî hak tesis edemez. Fakat işletmenin konusu zaten taşınmaz ticareti ise, temsilcinin bu işlemleri de yapabilmesi gerekir.
Tacirin İradesinden Doğan Sınırlamalar
TBK m.549 uyarınca, tacir dilerse temsilcinin yetkisine iki yönden sınırlama yapabilir; bu iki sınırlama birlikte de olabilir. Tescil ve ilan edilmesi koşuluyla herkese ileri sürülebilen bu sınırlamalar, şube ve birlikte imza sınırlamasıdır. Şube ve birlikte imza dışındaki, örneğin miktar ve konu yönünden sınırlama tescil ve ilan edilemez. Buna rağmen tescil ve ilan edilse bile üçüncü kişilerin iyiniyetini ortadan kaldırmaz (TTK m.549/3). Fakat üçüncü kişilerin kötüniyetli olduğu başka yollardan kanıtlanabilir.
Yardımcılık Niteliğinden Doğan Sınırlamalar
Kanunda açık olarak yer almamakla birlikte, temsilcilik veya yardımcılık niteliğinden doğan bazı sınırlamalar olduğu ve bazı işlemlerin ancak tacirin kendisi tarafından yapılabileceği doktrin ve uygulamada kabul edilir. Örneğin, işletmeyi devretme, tacirin iflâsını isteme, işletmeye ortak alma, tacir bir ticaret şirketi ise şirketin feshini isteme, işletmeyi rehnetme, başka bir ticari temsilci atama gibi.
Temsil Yetkisinin Sona Erme Nedenleri
TBK m.554, ticari temsilcilerin ve ticari vekillerin yetkilerinin sona ermesini düzenlemiştir:
- Azil ve istifa (TBK m.554),
- Temsilcinin ölümü ve temyiz kudretinin kaybı (TBK m.554/2),
- İşletmenin devir ve tasfiyesi (TBK m.547),
- İşletme sahibinin tüzel kişiliğinin sona ermesi (TBK m.43/2, TTK m.251),
- Tacirin iflâsı (İİK m.184,191), sona erme nedeni olması kararlaştırılmış ise ölümü veya fiil ehliyetini kaybetmesi (TBK m.554/2).
Temsilciye yetki verildiği tescil edilmemiş olsa bile, yetkisi sona erdiğinde, bunun tescil ve ilanı zorunludur. Aksi takdirde üçüncü kişilerin iyiniyeti korunur (TBK m.550).