Sözleşme Cezası Nedir?
Borç hiç veya gereği gibi ifa edilmezse borçlu, kendisine hiçbir kusurun yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, alacaklının bundan doğan zararını gidermekle yükümlüdür. Bunun için alacaklı, zararı ispat zorundadır. İspat yükümlülüğü ile uğraşmak istemeyen alacaklı, borçlunun borcunu ihlal etmesi halinde alacaklıya ödemeyi kabul ettiği ceza hususundaki anlaşmaya “cezai şart”, ödenecek cezaya “sözleşme cezası” denir.
Ceza Koşulunun Hukuki Niteliği
Ceza koşulu, bir tür geciktirici koşula bağlı edim borcudur. Kaynağı ise daima mevcut bir borç ilişkisine bağlı bir ek anlaşmadır.
Cezai Şartın Özellikleri
Kural Olarak Her Türlü Borç İçin Kararlaştırılabilmesi ve İstisnaları
Geçerli ve henüz ifa edilmemiş her türlü borç için ceza koşulu kararlaştırılabilir. Ceza koşuluna bağlanan borcun konusu her türlü edim ya da para şeklinde olabilir. Verme, yapma, yapmama…vs.
Yargıtay ın bazı kararlarında para borçları için ceza koşulu kararlaştırılmayacağına hükmedilmiştir. Bu görüş isabetli değildir. Zira para borçlarında da cezai şart kararlaştırılabilir fakat o zaman temerrüt faizi kararlaştırılmaz. Her ikisi birden kararlaştırılmış ise bu geçersizdir.
Kanunda bazı hallerde cezai şartın kararlaştırılması yasaklanmıştır. Örn; konut ve işyeri kiralarında kira bedelinin zamanında ödenmemesi hali için ceza koşulu kararlaştırılamaz.
Kefilin, asıl borç ilişkisinin hükümsüz hâle gelmesinin sebep olduğu zarardan ve ceza koşulundan sorumlu olacağına ilişkin anlaşmalar kesin olarak hükümsüzdür.
Taraflar, cezanın miktarını serbestçe belirleyebilirler. Asıl borç herhangi bir sebeple geçersiz ise veya aksi kararlaştırılmadıkça sonradan borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple imkânsız hâle gelmişse, cezanın ifası istenemez. Ceza koşulunun geçersiz olması veya borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple sonradan imkânsız hâle gelmesi, asıl borcun geçerliliğini etkilemez. Hâkim, aşırı gördüğü ceza koşulunu kendiliğinden indirir.
Ceza koşuluna ilişkin hükümler, dönme durumunda ifa edilmiş olan kısmın alacaklıya kalacağını öngören sözleşmelere de uygulanır. Taksitle satışa ilişkin hükümler saklıdır.
Bağlı Fer’ i Niteliği ve Geçersizliği
Sözl. cezasını ifa borcu bağlı bir borçtur. Asıl borç herhangi bir sebeple geçersiz ise veya aksi kararlaştırılmadıkça sonradan borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple imkânsız hâle gelmişse, cezanın ifası istenemez. Ceza koşulunun geçersiz olması veya borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple sonradan imkânsız hâle gelmesi, asıl borcun geçerliliğini etkilemez.
Asıl borcun kaynaklandığı sözl. hangi geçerlilik şartlarına bağlı ise cezai şart da bu geçerlilik şartlarına uygun yapılmadıkça geçerli olmaz.
Ceza koşulunun bağlı olduğu borç geçerli şekilde doğmuş fakat sonradan ortadan kalkmış ise buna bağlı olarak ceza koşulu da ortadan kalkar. Sözl.den dönme üzerine borç ilişkisi geçmişe etkili olarak ortadan kalktığı için ceza koşulu da baştan itibaren ortadan kalkmış olur. Borçlunun ifa imkânsızlığından sorumlu olduğu durumda cezai şartı ödeme borcu doğar.
Özetle ceza koşulu asıl borca bağlı fakat asıl borç cezai şarta bağlı değildir.