Simsar Nedir? Hakları ve Borçları Nelerdir?
Sözleşme ilişkisine girmek isteyen tarafların birbirlerini bulmaları, ayrı yerlerde faaliyet göstermeleri, ayni dili konuşmamaları gibi çeşitli nedenlerden ötürü güçlük arz eder. Bu güçlüğü ortadan kaldırmak, sözleşme yapmak isteyen kişileri bir araya getirmek, sözleşmenin yapılabilmesi için uygun ortam hazırlamak, hatta taraflara yardımcı olmak üzere tellal veya simsar denilen aracıların faaliyetlerinden yararlanılır.
TBK’da simsarlık en genel şekliyle düzenlenmiş ve aracılık faaliyetlerinin meslek şeklinde icrası aranmamıştır. Arızi olarak aracılık yapan kişi de bu hükümlere tabi olur. TBK m.520/2 uyarınca, simsarlık sözleşmesine, vekâlete dair hükümler uygulanır.
Tanımı ve Unsurları
TBK m.521’deki tanıma göre simsarlık, simsarın taraflar arasında bir sözleşmenin kurulması olanağının hazırlanmasını veya kurulmasına aracılık etmeyi üstlendiği ve bu sözleşmenin kurulması durumunda ücrete hak kazandığı sözleşmedir. Simsarlık sözleşmesi bir geçerlilik şekline bağlı değildir fakat istisna oluşturan taşınmaz simsarlığı yazılı şekle bağlıdır (TBK m.520/3). Simsarlığın unsurları şunlardır:
- Simsar, bağımsız bir tacir yardımcısıdır. Konumu itibariyle simsarın, kendine ait bağımsız bir işletmesi vardır ve eğer bu işletme, ticari işletme niteliğindeyse, simsar ayrıca tacir sıfatına da sahiptir (TTK m.12). Simsar, tacire ve diğer tarafa daimi bir şekilde bağlı değildir. Aralarındaki ilişki geçici niteliktedir. Bu nedenle, aracılık yapan kişi, taraflardan birisine, süreli veya süresiz bir sözleşme kapsamında sürekli bağlı ise aracı acentelik veya pazarlamacılık söz konusu olacaktır.
- Simsar, sadece tarafların bir sözleşme kurmasına aracılık eder, tarafları bi- raraya getirir, genellikle sözleşme görüşmelerine de katılır, hatta sözleşme taslağını da hazırlar. Örnek: Yolcu-taksi arasında aracılık yapan taksi durakları, taşınmaz almak ve satmak isteyenleri ya da ev kiralamak- kiraya vermek isteyenleri bir araya getiren emlakçılar gibi.
- Simsarlığın, ücret karşılığında olması gerekir (TBK m.520/1). Aksi takdirde vekâlet hükümleri uygulanır.
Borçları
- Sözleşmenin kurulmasına aracılık etme (TBK m.520/1).
- Tarafların çıkarlarını koruma (TBK m.520/2, 506/2): Tarafsızlığını ihlal eden simsar, ücret ve masraf isteme hakkını kaybeder (TBK m.523).
Hakları
- Ücret talep etme: Aracılık hizmeti karşılığı ücret almak, simsarın en önemli hakkıdır (TBK m.520/1, 521 vd.). Ücret isteme hakkının doğabilmesi için, taraflar arasında sözleşme yapılması ve geçerli olması gerekir.
Ücretin miktarı konusunda sözleşmeye, orada hüküm yoksa sırasıyla, tarifeye ve teamüle bakılır (TBK m.522). Miktarın fahiş olması halinde, indirilmesi için mahkemeden talepte bulunmak mümkündür (TBK m.525).
Ücreti hangi tarafın ödeyeceği konusuna gelince, TBK m.520/1 uyarınca, ücreti, simsar ile sözleşen kişinin ödemesi gerekir. Fakat simsarın çabası, her iki tarafın da çıkarına olduğundan, sadece müvekkili için faaliyet göstereceği kararlaştırılmadıkça, her iki taraf da ücretin borçlusu olarak kabul edilmelidir.
Ücret talep etme hakkının bağlı olduğu zamanaşımı konusunda TBK m.147/5, “vekâlet, komisyon ve acentelik sözleşmelerinden, ticari simsarlık ücreti alacağı dışında, simsarlık sözleşmesinden doğan alacaklar”ın 5 yıllık zamanaşımına tabi olduğunu düzenlemiştir.
- Kararlaştırılmışsa giderlerini isteme: TBK m.521/3 uyarınca, simsarlık sözleşmesinde, simsarın yapacağı giderlerin kendisine ödeneceği kararlaştırılmış ise, simsarın faaliyeti, sözleşmenin kurulması ile sonuçlanmamış olsa bile giderleri ödenir.
Simsarlığın Son Bulması
TBK m.520/2 uyarınca simsarlık konusunda hüküm bulunmayan hallerde vekâlet sözleşmesi hükümleri uygulanır. O hâlde vekâlet sözleşmesini sona erdiren hâller, simsarlık için de uygulanır. Bu sebepler TBK m.512 vd.’de sayılmıştır: Azletme, istifa, ölüm, ehliyetin kaybı ve iflâs gibi. Aracılık faaliyetinin tamamlanması da (aracılık edilen sözleşmenin yapılması veya yapılmayacağının kesinleşmesi) ilişkiyi sona erdirir.