Senetlerin Devir Usulü Nasıldır? Senet Nasıl Ciro Edilir?

BONODA DEVİR USULÜ

Nama yazılı senet: “emre yazılı değildir”, “ bu bono nama yazı­lıdır”, “bu senet ciro edilemez” kaydıyla belirli bir şahıs adına öden­mesi zorunlu kılınan nama yazılı senette devir alacağın temlikiyle ya­pılır, senet teslimi şarttır, nama yazılı bononun ciroyla devri mümkün değildir. ( ÇEKTE MÜMKÜNDÜR)

Emre yazılı senet: “emrine”, “emri havalesine” kaydıyla veya bu kayıtlar olmadan belirli bir kimsenin isminin yanın emre kaydını içe­ren senetlerdir. Emre yazılı senetler, ya kanunen öyledir, ya da iradî olarak emre yazılı hâle getirilir. Örneğin kambiyo senetlerinde, belli bir şahsın adı (namı) yazılı olsa bile, bunlar doğuştan-kanunen emre yazılıdır; meğerki senet üzerine, yukarıda belirtilen “menfî emre ka­yıtları” konulsun. Daha açık söyleyişle, kambiyo senetlerinde açıkça “emrine” kaydı olmasa bile, bunlar kanun gereği emre yazılıdır. Bu tercihin nedeni ise, bu senetlerin ciro ile devredilebilmesinin önünü açmaktır. Çünkü ciro, alacağın temlikinden farklı olarak, senedin al­tında yatan borç ilişkisinden doğan hakların değil, sadece senette yazı­lı hakların devir usulü olduğu için, gerek kambiyo takibi sırasında, ge­rek bir menfî tespit davasında, hâmile karşı ileri sürülebilecek derilere önemli sınırlamalar getirilerek piyasa hayatı koruma altında alınmıştır.

Emre yazılı senetler ciro ile devredilir, teslimi şarttır, bu tür se­netlerin alacağın temliki ile de devrolunabileceği kabul edilmektedir.

Hamiline yazılı senet: Türk Ticaret Kanunu’nda senedin metin veya şeklinden hamili kim ise o kimsenin hak sahibi sayılacağı anlaşı­lan her kıymetli evrak hamile (hamiline) yazılı senet sayılır, hamile yazılı bono düzenlenemez. Hamile yazılı çek, anonim şirket hisse se­nedi, ipotekli borç senedi, irad senedi, tahviller ve intifa senetleri dü­zenlenebilir, bu tür senetler menkul mal gibi devredilebilir, devir tes­lim ile olur, kıymetli evrak kimin elinde ise malik odur.

Alacağın temliki: Alacağın temliki her türlü alacak hakkının de­vir usulüdür. Temlik edenin bu borç ilişkisinden doğan tüm hakları (alacak, faiz ve cezai şaıl) temellük edene geçer.

TTK.690 maddesi uyarınca vadenin geçmesinden sonra yapılan ciro alacağın temliki hükümlerine tabidir (gecikmiş ciro). Vadeden önce yapılan ciro ile senedi devir alan cirantanın şahsından tamamen bağımsız bir alacak hakkına sahip olduğundan bunun sonucu olarak borçlu, ciro eden lehtara karşı ileri sürebileceği def ileri, ciro edilene karşı ileri süremez, oysa alacağın temliki ile ilgili hükümlere göre, temlik edene karşı ileri sürülebilecek def iler temellük edilene karşı da ileri sürülebilir. Bu yüzden uygulamada özellikle nama yazılı kambiyo senetleri, pek tercih edilmez; çünkü alacağın temliki devralan şahsı değil, borçluyu korur; oysa ciro, senedi devralan kişiyi korur.

Bonoda ibraz: Muayyen bir günde veya keşide gününden yahut görüldükten muayyen bir müddet sonra ödenecek bir bononun hamili bonoyu ödeme gününde veya onu takip eden iki iş günü içinde öden­mek üzere ibraza mecburdur. Görüldüğünde ödenecek bono ve poliçe­lerde ibraz süresi keşide tarihinden itibaren 1 yıldır. Unutmamak gere­kir ki, bir bonoda (veya poliçe) açık bir vade kaydı yoksa, senet Ka­nun gereği görüldüğünde ödenecek sayılır ve bu senedin, keşide tari­hinden itibaren aslî borçluya ödenmek üzere ibrazı gerekir; aksi halde cirantalara ve onların avalistlerine karşı müracaat hakkı yitirilir.

Ticari senetler aranacak borç olduğundan hamil, ibrazı senedi ödemekle mükellef bulunan şahsa yapması gerekir (aslî borçlulara: bonoda düzenleyen, poliçede kabul eden muhatap). Senette alacaklı “yetkili hamil”, senet ciro edilmemişse lehtar, ciro edilmişse ciro zin­cirine göre, düzgün bir ciro silsilesi ile senede hâmil olan kişi, yani senette şeklen hak sahibi görünen kimsedir. Araya beyaz veya tam cironun girmesi zinciri koparmaz. Örneğin bono Lehtar Leyla Akın ta­rafından, beyaz ciro ile devredilse (devrettiği şahıs Ali Atik olsun); sonra arkadan bir tam ciro gelse (Celal Çan’a ödeyiniz, imza Ali Atik), zincir bozulmuş değildir. Çünkü bir beyaz ciroyu, diğer bir ciro takip ederse (yeni bir tam veya beyaz ciro), son ciroyu imzalayan kişi, senedi beyaz ciro ile kazanır karinesi devreye girer (TTK m. 686). Se­nedin arkası şu şekildedir: “İmza, Leyla Akın/ Celal Çan’a ödeyiniz, imza Ali Atik”. Son ciroyu imzalayan kişi, Ali Atik’tir. O hâlde sene­din Ali Atik’e, Leyla Akın’dan beyaz ciro ile geçtiği karinesi devrede olacağı için, zincirde bir kopukluk oluşmayacaktır. Çünkü şeklî görü­nüşe göre, senedin Leyla Akın’dan Ali Atik’e nasıl geçtiği belli değil­dir.

Uygulamada en çok kullanılan vade şekli “belli bir günde ödene­cek” senetlerdir, bu tür senetlerde açıkça vade günü belirtilmektedir. Vade ile ödeme günü, kural olarak aynı gündür. Ancak vade bir resmî tatile denk gelirse, ödeme günü takip eden ilk iş gününe sarkar. İbraz ve protesto süreleri bakımından vade değil, ödeme günü esas alınır (TTK m. 708,714).

• Muayyen vadeli bir bononun (poliçenin), ya ödeme gününde veya bu gün olmazsa, onu takip eden 2 iş gününde aslî borçluya öden­mek üzere ibrazı gerekir.
• Vadesi Cuma günü olan bir bononun ibraz günü de Cuma’dır.
• Kanunda ödeme gününü takip eden iki iş günü içinde de ödenmek üzere ibrazın yapılabileceği belirtilmiştir.
• Vadesi 13.04.2013 Cuma gününe rastlayan bononun ya bu gün, ya da takip eden iki iş giinü (16.04. 2013 Pazartesi -17.04. 2013 Salı) mesai bitimine kadar ödenmesi için ibrazı gerekir.
• Vade ve ödeme günleri -kural olarak- aynı gündür, vade bir tatil gününe denk gelirse ödeme günü tatili takip eden ilk iş günüdür.
• Vadesi 14.04.2013 cumartesi gününe rastlayan bonoda ödeme gü­nü 16.04.2013 pazartesi, ibraz günü ise 17.04.2013 Salı — 18.04.2013 Çarşamba (en geç) günü mesai bitimidir.

• Vadesi olmayan bono görüldüğünde ödenecektir, bu tür bonolar keşide tarihinden itibaren 1 yıl içinde ödenmesi için ibrazı gerekir, bu bonolarda ek olarak “iki iş günü” süresi yoktur. 1 yılın son gü­nü ibraz yapılsa da sonuç değişmez. Yıl olarak gösterilmiş süreler bir yıl sonrası aynı gün mesai saati bitiminde sona erer.