Ön İnceleme Duruşması Nedir? Nasıl Yapılır?
Ön inceleme tamamlanmadan ve gerekli kararlar alınmadan tahkikata geçilemez ve tahkikat için duruşma günü verilemez. Ön inceleme aşaması, tahkikatın yapılabilmesi ve maddi anlamda nihai bir karar (hüküm) verilebilmesi için ön şarttır. Ön inceleme aşaması gerçekleşmeden veya ön inceleme duruşması yapılmadan, dava usuli bir nihai kararla sonlandırılabilir (örneğin: görevsizlik kararı). Ön inceleme aşaması, mahkemenin tahkikat aşamasına geçmeden veya esasa ilişkin nihai bir karar (hüküm) vermeden önce gerçekleştirmek zorunda olduğu, tahkikata hazırlık niteliği taşıyan ve kanun gereği tahkikattan önce yapılması gereken işlemlerin (örn: delillerin toplanması, uyuşmazlığın sınırlarının tespiti, tarafların sulhe teşviki) yapıldığı ve verilmesi gereken kararların (örn: dava şartları, ilk itirazlar, hak düşürücü süreler ve zamanaşımı hakkındaki itirazlar) verildiği aşamadır.
Ön inceleme aşamasının amacı, tarafların iddia ve savunmalarını dilekçeler aşamasında sunmaları ile, yargılamanın gerçek anlamda yapılacağı tahkikat aşaması arasında nihai bir sınır oluşturmak, böylece tahkikat aşamasının çok daha hızlı ve sağlıklı yürüyebilmesini sağlamaktır.
Ön İncelemenin Kapsamı
Dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra ön inceleme yapılır. Mahkeme ön incelemede; dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder ve bu hususları tutanağa geçirir. Mahkeme, öncelikle dava şartları ve ilk itirazlar hakkında dosya üzerinden karar verir; gerektiği takdirde kararını vermeden önce, bu konuda tarafları ön inceleme duruşmasında dinleyebilir. Ön inceleme duruşması tamamlandıktan sonra, hâkim tahkikata başlamadan önce, hak düşürücü süreler ile zamanaşımı hakkındaki itiraz ve defileri inceleyerek karara bağlar.
Ön İnceleme Duruşması
Hâkim, ön inceleme duruşmasında, dava şartları ve ilk itirazlar hakkında karar verebilmek için gerekli görürse tarafları dinler; daha sonra, tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder. Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder; bu konuda sonuç alınacağı kanaatine varırsa, bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin eder. Ön inceleme duruşmasının sonunda, tarafların sulh veya arabuluculuk faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları, sonuç alamadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın altı, duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür. Ön inceleme tek duruşmada tamamlanır. Zorunlu olan hâllerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilir. Ön inceleme duruşmasında, taraflara dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları için iki haftalık kesin süre verilir. Bu hususların verilen kesin süre içinde tam olarak yerine getirilmemesi hâlinde, o delile dayanmaktan vazgeçilmiş sayılmasına karar verilir.
Ön inceleme duruşmasına taraflardan biri mazeretsiz olarak gelmezse, gelen taraf onun muvafakati aranmaksızın iddia veya savunmasını genişletebilir yahut değiştirebilir.
Ön inceleme aşamasında, tahkikatta başvurulacak olan deliller toplanmalı ve eksikler tamamlanmalı veya taraflara tamamlattırılmalıdır. Bu aşamada kural olarak delil incelemesi yapılamaz, deliller tahkikat aşamasında incelenir. Usuli bir kararla dava sona erdirilecekse (örn: görevsizlik kararı) ön inceleme duruşması yapılması zorunlu değildir. Ancak esasa ilişkin bir değerlendirme yapılacaksa mutlaka ön inceleme duruşması yapılmalıdır.
Ön inceleme duruşması tektir, fakat çok istisnai durumlarda gerekçelendirmek şartıyla ikinci bir ön inceleme duruşması yapılabilir. Mahkeme tarafları (ciddi ve etkili bir şekilde) sulhe veya arabuluculuğa teşvik etmeli, taraflar da duruşmaya buna hazırlıklı olarak gelmelidirler. Mahkemenin sulhe veya arabuluculuğa teşvikten sonra tarafların anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tespit etmesi, anlaştıkları hususları yargılama dışında bırakması, anlaşamadıklarını ise ön inceleme tutanağında belirtmesi gerekir. Tahkikat aşaması bu “anlaşmazlık tutanağı” esas alınarak yürütülür.