İŞÇİLİK ALACAĞI NEDİR?

4857 Sayılı İş Kanununa göre işçinin, iş ilişkisi boyunca çalışması karşılığında hak kazanmış olduğu parasal nitelikte olan tazminat ve ücret talepleridir. Kanunumuzda işçilik alacakları iki farklı şekilde ele alınmıştır. Bunlar;

• Feshe Bağlı Olmayan İşçilik Alacakları ve

• Feshe Bağlı Olan İşçilik Alacaklarıdır.

Feshe bağlı olmayan işçilik alacakları iş sözleşmesi sona ermeden de işçi tarafından talep edilebilecek alacak kalemleri iken; Feshe bağlı işçilik alacakları ancak iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız bir şekilde veya işçi tarafından haklı bir şekilde feshedilmesi halinde talep edilebilecek alacak kalemleridir.

Feshe Bağlı Olmayan İşçilik Alacakları;

1. Ücret Alacağı,

2. Fazla Mesai Ücreti Alacağı,

3. Hafta Sonu Çalışma Ücreti,

4. Ulusal Bayram Ve Genel Tatillerde Çalışma Ücreti,

5. İş Kazası Ve Meslek Hastalığı Tazminatı.

Feshe Bağlı Olan İşçilik Alacakları;

1. Kıdem Tazminatı,

2. İhbar Tazminatı,

3. Yıllık Ücretli İzin Alacağı,

4. Kötü Niyet Tazminatı.

Makalemizde ilk olarak iş sözleşmesi feshedilmeden talep edilebilen işlik alacaklarından daha sonrasında fesih ile birlikte talep edilen işçilik alacakları tek tek ele alınıp açıklanacaktır.

FESHE BAĞLI OLMAYAN İŞÇİLİK ALACAKLARI

ÜCRET ALACAĞI 

İş Kanunu m.32’ye göre ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. İşçinin ücrete hak kazanması halinde işveren tarafından ücretin ödenmemesi halinde işçi ücret alacağını talep edebilir. Bu hak, ücretin doğumundan itibaren 5 yıl içerisinde zamanaşımına uğrar.

Ücretin gününde ödenmemesi halinde mevduata uygulanan en yüksek faiz oranıyla ücret alacağı talep edilebilir. Ücretin miktarının ispat yükü işçideyken, ücretin ödendiğine ilişkin ispat yükü işverendedir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ ALACAĞI

Bir hafta içerisinde 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak nitelendirilmektedir. Denkleştirme usulünün uygulanması halinde işçinin bir haftada 45 saati geçen çalışması fazla çalışma sayılmayacaktır. Zira normal haftalık iş süresini aşmaması halinde denkleştirme usulü uygulanarak çalışma saatleri doldurulmaktadır.

İşçinin haftalık çalışma saati 45 saati geçmese dahi bir gün içerisinde 11 saatten fazla çalışma yapması halinde fazla mesai ücreti alacağına hak kazanır.

Fazla mesai ücreti alacağı işçinin her bir saat fazla çalışması için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenir. Örnek vermek gerekirse bir işçinin saatlik çalışma ücreti 100 TL ise her bir fazla mesai çalışma saati için 150 TL olarak ödeme yapılır.

Fazla çalışmanın yapıldığına ilişkin ispat yükü işçideyken, fazla çalışma ücretinin ödendiğine ilişkin ispat yükü işverendedir. Talep halinde mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı ile faiz hesaplanır. Fazla mesai ücret alacağı için 5 yıllık zamanaşımı süresi bulunmaktadır.

HAFTA TATİLİ ÜCRET ALACAĞI

Yedi günlük bir zaman dilimi içerisinde her işçinin kesintisiz en az 24 saat dinlenmesine hafta tatili denilmektedir. İşçinin haftalık çalışma saatini tamamlamış olmasına rağmen işin gereği veya farklı sebeplerden ötürü hafta tatilinde çalışmışsa hafta tatili ücret alacağına hak kazanmış olur.

İşçinin hafta tatili ücretine hak kazanması halinde günlük ücrete ek olarak günlük ücretin 1.5 katı oranında hafta tatili ücretine ilişkin ödeme yapılır. Örnek olarak; günlük çalışma ücreti 1.000,00 TL olan bir işçilik hafta tatili ücretine hak kazanması halinde çalışılan her hafta tatili günü için 2.500,00 TL tutarında ödeme yapılır.

Hafta tatilinde çalışma yapıldığına ilişkin ispat yükü işçi üzerinde iken hafta tatili ücretinin ödendiğinin ispat yükü işveren üzerindedir. Hafta tatili ücretinin talep hakkı için 5 yıllık zamanaşımı bulunmaktadır.

ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL ÜCRETİ (UBGT) ALACAĞI

İşçinin, kanunlarda sayılan ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmaması halinde normal günlük ücret ödenirken; işçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde tatil yapmayarak çalışması durumunda kendisine ek olarak bir günlük ücret verilir. Ödenmesi gereken bu ücrete ulusal bayram ve genel tatil ücreti denir.

Örnek vermek gerekirse normal günlük ücreti 1.000,00 TL olan bir işçinin ulusal bayram ve genel tatillerde çalışması halinde ödenecek günlük ücret 2.000,00 TL tutarında olacaktır.

Ulusal bayram ve genel tatil günleri; 1 Ocak Yılbaşı, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 1 Mayıs İşçi Bayramı, 19 Mayıs Gençlik Bayramı,  15 Temmuz Demokrasi Günü, 30 Ağustos Zafer Bayramı, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, Ramazan ve Kurban Bayramıdır.

Ulusal bayram ve genel tatil ücretine ilişkin 5 yıllık zamanaşımı süresi bulunmaktadır. Bu günlerde çalışma yapıldığının ispatı işçi üzerindeyken, anılan günlere ilişkin ödemenin eksiksiz yapıldığına dair ispat yükü işveren taraftadır.

İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI TAZMİNATI ALACAĞI

İşçinin iş yerinde yürütülen faaliyetler neticesinde geçirmiş olduğu iş kazası ve meslek hastalıklarından ötürü işveren tarafından işçiye tazminat ödenmektedir. İşçiye ödenen tazminatın kapsamında;

• İşçiye geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi.

• İşçiye sürekli iş göremezlik geliri bağlanması.

• İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine, gelir bağlanması.

• Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi.

• İş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi gibi alacak kalemleri yer almaktadır. 

FESHE BAĞLI OLAN İŞÇİLİK ALACAKLARI

KIDEM TAZMİNATI

Kanunda sayılan koşulların bulunması veya işçinin iş sözleşmesinin haksız yere feshedilmesi halinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Buna göre kıdem tazminatına hak kazanmak için en temel şartlar;

1. 4857 Sayılı İş Kanununa göre işçi sayılmak

2. İş yerinde en az 1 yıl boyunca çalışmış olmak

3. Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışmak

4. İş akdinin işçi tarafından haklı olarak feshedilmesi veya işveren tarafından haksız bir şekilde feshedilmesi gerekir.

Kıdem tazminatına hak kazanılmayan haller ise;

1. İşçinin istifası

2. İşverenin iş akdini haklı bir nedenle feshetmiş olmasıdır.

Kıdem tazminatının talebi halinde mevduata uygulanan en yüksek faiz ile ödemesi yapılır. 25.10.2017 tarihinden önce yapılan fesihlerde kıdem tazminatına ilişkin zamanaşımı 10 yıl iken; 25.10.2017 tarihinden itibaren yapılan fesihlerde kıdem tazminatına uygulanacak zamanaşımı süresi 5 yıldır. Kıdem tazminatına ilişkin zamanaşımı fesih tarihinden itibaren işlemeye başlar.

İHBAR TAZMİNATI

İşçi ile işveren arasında belirsiz süreli iş sözleşmesinin olması halinde taraflar iş sözleşmesini feshetmeden önce karşı tarafa ihbarda bulunmak zorundadır. İşverenin iş sözleşmesini feshetmeden önce işçiye ihbarda bulunmaması halinde işçi ihbar tazminatı talebinde bulunabilecektir. İhbardan sonra sözleşmenin ne zaman feshedilmiş sayılacağı kanunda belirlenmiştir. Buna göre;

• İşi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra,

• İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,

• İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,

• İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra feshedilmiş sayılır.

İşverenin bu sürelere riayet etmeden sözleşmeyi feshetmesi halinde bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır. Ancak işveren ihbar süresine uymadan ihbar tazminatını peşin ödeyerek iş akdini feshetme hakkına sahiptir.

İhbar tazminatının talebi halinde yasal faiz ile ödemesi yapılır. 25.10.2017 tarihinden önce yapılan fesihlerde ihbar tazminatına ilişkin zamanaşımı 10 yıl iken; 25.10.2017 tarihinden itibaren yapılan fesihlerde ihbar tazminatına uygulanacak zamanaşımı süresi 5 yıldır.

YILLIK ÜCRETLİ İZİN ALACAĞI

İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. İşçinin iş ilişkisi boyunca kullanmadığı yıllık ücretli izinleri sözleşmenin feshi halinde işveren tarafından karşılanması zorunludur.

Yıllık ücretli izin süreleri işçinin çalışma süresine göre belirlenmektedir. Buna göre;

• Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dâhil) olanlara on dört günden,

• Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden,

• On beş yıl (dâhil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden az olamaz.

Yıllık ücretli izin alacağının talebi halinde yasal faiz uygulanarak ödeme yapılır.

01.07.2012 tarihinden önce sona eren iş sözleşmelerinde yıllık izin zamanaşımı süresi 5 yıl olarak uygulanmaktadır. 01.07.2012 ile 25.10.2017 tarihi arasında feshedilen sözleşmelerde yıllık izin zamanaşımı süresi 10 yıldır. 25.10.2017 tarihinden sonra feshedilen sözleşmelerde ise zamanaşımı süresi 5 yıl olarak belirlenmiştir. Zamanaşımı süresinin başlangıç tarihi fesih tarihi olduğundan  süresi içerisinde kullanılmayan yıllık izinler birikimli şekilde talep edilebilir. 

KÖTÜ NİYET TAZMİNATI

4857 Sayılı İş Kanuna göre iş güvencesinden yararlanamayan işçiler hakkında; işverenin işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçersiz nedenleri ileri sürerek iş sözleşmesini feshetmesi halinde kötü niyet tazminatını ödemekle yükümlüdür.

Kötü niyet tazminatının uygulanmasının nedeni, iş güvencesine sahip olmayan işçileri korumak ve işverenin kötü niyetle hareket etmesini önlemektir.

Fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işçiye bildirim süresinin 3 katı tutarında tazminat ödenir. Kötü niyet tazminatının talep edilmesi halinde yasal faiz ile ödeme yapılır.

25.10.2017 tarihinden önce yapılan fesihlerde kötü niyet tazminatına ilişkin zamanaşımı 10 yıl iken; 25.10.2017 tarihinden itibaren yapılan fesihlerde kötü niyet tazminatına uygulanacak zamanaşımı süresi 5 yıldır.

İşçilik alacak kalemleri birbirinden farklı niteliklere sahip olduğundan uyuşmazlıkların çıkması durumunda çözümü adına uzmanlık gerektiren bir alandır. İşçilik alacaklarınız hakkında hukuki bir sorun yaşamanız halinde bir avukata danışmanızı tavsiye ederiz.

Detaylı bilgi almak ve danışmanlık hizmetleri için iletişim bölümündeki bilgilerden Kayseri avukatlık büromuz Polat Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.