İcrada Alacaklar Paraya Nasıl Çevrilir?
Alacakların haczi konusunda İcra ve İflâs Kanunu’nun 89. maddesi hükmü açıklanırken, özellikle alacakların ödeme zamanı geldiğinde, borçluya değil, icra dairesine ödeneceği belirtilmişti.
Şayet üçüncü kişinin elinde bulunan alacak bir kambiyo senedine bağlı ise, bu durum özellik arz eder. Üçüncü kişi (çoğunlukla banka), haciz ihbarnamesi üzerine, elinde borçluya ait bonoların bulunduğunu belirtirse, esasen İcra ve İflâs Kanunu’nun 88. maddesinin birinci fıkrasına göre icra dairesinin fiilen bu senetleri haczetmesi (el koyması) gerekir.
Ancak üçüncü kişinin, tahsil için borçlu tarafından kendisine bırakılmış bonoların bedelini tahsil edince ödeyeceği yolundaki beyanını alacaklı kabul ederse, bu durumda üçüncü kişi zamanı gelip bono bedellerini tahsil ettiğinde, bunu icra dairesine öder. Alacaklı, bonoların icra dairesine teslimini isterse, icra dairesi bonoyu bankadan talep eder ve kasasında saklar. Bonoların ödeme zamanı gelince, icra dairesi bu konudaki gerekli işlemleri yapar, örneğin protesto çeker ve bonoyu tahsil eder (İİK m. 90).
Asıl burada üzerinde önemle durulması gereken husus, alacağın ödeme yerine veya tahsil için alacaklıya devridir (İİK m. 120). Hacze iştirak eden alacaklıların muvafakatiyle, borçlunun üçüncü kişilerdeki alacağı, ödeme yerine geçmek üzere itibarî kıymeti ile alacaklılardan bir veya bir kaçına devredilebilir. Bu şekilde alacağı devralan alacaklı, alacak oranında takip borçlusunun haklarına halef olur (İİK m. 120/I). Böylece takip alacaklısının alacağı, devraldığı alacak miktarınca ödenmiş sayılır ve icra takibi de sona erer. Bu durumda, icra dairesi haczedilen alacağın borçlusuna (yani borçlunun borçlusuna) alacağın devredildiğini bildirir (TBK m. 186), alacağı devralan alacaklıya bir belge ve alacak için senet düzenlenmişse bu senedi verir.
Borçlunun alacağı çekişmeli ve özellikle borçlu bu alacağını takip etmiyor ise, borçlunun alacağının tahsil için, takip alacaklısına devri mümkündür. Bu durumda, hacze iştirak eden alacaklıların hepsi yahut içlerinden bir veya bir kaçı, üçüncü kişideki alacağın tahsilini veya borçlunun üçüncü kişiye karşı sahip olduğu dava hakkının kullanılmasını üzerine alabilir (İİK m. 120/II). Burada alacaklı, borçlunun üçüncü kişideki alacağını ödeme yerine geçmek üzere değil; tahsil için devralmaktadır. Alacaklı bu durumda, borçlunun haklarına halef olmayıp onu temsil yetkisini kullanır; bu çerçevede üçüncü kişiye karşı dava açıp takip yapabilir.
Diğer Paraya Çevirme Usulü
Taşınır ve taşınmaz mallar ile alacaklar dışında, özellikle Kanunda açıkça düzenlenmemiş olan diğer haklar, İcra ve İflâs Kanunu’nun 121. maddesi hükmüne göre paraya çevrilir. İcra müdürü diğer satış işlemlerini icra mahkemesinden talimat almadan kendiliğinden yaparken, bu durumda, satışın nasıl yapılacağını icra mahkemesine sorar (İİK m. 121/I). İcra mahkemesi, yerleşim yerleri (yani adresleri) bilinen ilgilileri davet edip gelenleri dinler ve bu konuda bir karar verir. İcra mahkemesinin kararı, üç şekilde olabilir:
• Bu hakların açık artırma yoluyla satılmasını emretmek
• Diğer bir satış türü için bir icra memuru görevlendirip satışı bu memura yaptırmak
• Gerekli gördüğü diğer tedbirleri almak