Ceza Hukukunda İlliyet Bağı Nedir?

Suçun unsurlarından biri olan maddi unsu­run (fiilin), hareket ve neticeden sonra gelen ve bunları birbirine bağlayan son alt unsurudur. O hâlde hareketinin bir sonucu olarak kanunun suç saydığı neticenin meydana gelmesi (hareket ile netice arasındaki sebep-sonuç ilişkisi) olarak ta­nımlayabiliriz.

Nedensellik bağının tespiti konusunda dokt­rinde farklı teoriler vardır. Ancak gerçekte neden­sellik bağı ve bunun tespiti hukuki bir konu ve kavram değildir; mantık ve insan yaşamına ait, deneylere dayanan ve kazanılan bir kavramdır. Bizim bilmemiz gereken, nedenselliği somut ola­yın özelliklerine göre akıl ve mantık süzgecinden geçirerek tespit etmemiz gerektiğidir. Aslında özetle, hareket ile netice arasında doğa kanun­larına göre açıklanacak bir bağlantı olmalıdır.

İhmali suçlarda nedenselliği tespit edebilme­miz için; ihmal edilen hareket yapılsaydı, netice kesinlik sınırında bir olasılıkla engellenebilecekti denilebilmesi gerekmektedir.

Nedensellik Çeşitleri

Normal Nedensellik: Tek bir hareket neticesinde kanununun belirttiği zararlı sonucun meydana gelmesidir. Örneğin, A B’ye yumruk atı­yor ve B’nin burnu kırılıyor.

Ortak (Toplam-Atipik – Kümülatif) İlliyet: Birleşen her bir hareket zararlı sonucu mey­dana getirmeye tek başına yeterli değildir; zararlı sonucu bir araya gelerek meydana getirmekte­dirler.

Eğer faillerin arasında iştirak iradesi yok ancak zararlı netice meydana gelmişse, her biri teşebbüsten sorumlu olur. Aralarında iştirak iradesinin olması durumunda ise (müşterek fail olmaları sıfatıyla) sorumlulukları tamamlanmış neticedendir. Örneğin, A ve B C’nin çayına ze­hir koyuyorlar ancak ne A’nın ne B’nin koyduğu zehir miktarı tek başına C’yi öldürmeye yeterli değil, ikisi bir araya geldiğinde yeterli bir hâl alı­yor. Böyle bir durumda aralarında iştirak iradesi bulunmadığında C ölmüş olsa dahi A ve B’nin sorumlulukları teşebbüsten olacaktır. A ve B’nin iştirak iradesiyle bunu yapmış olmaları durumun­da ise bu kez her ikisini de kasten öldürmeden sorumlu tutmak gerekecektir.

Birlikte (Çifte-Alternatif) İlliyet: Her bir davranış esasen zararlı sonucu meydana getir­meye tek başına elverişli iken zararlı sonucu bir araya gelerek meydana getirmektedirler. Dolayı­sıyla aralarında iştirak iradesi olsun olmasın ta­mamlanmış neticeden her biri sorumlu olur.

Sollayan (Öne geçen) Nedensellik: A, B’nin çayına zehir katıyor, ancak B çayı içmeden C tarafından silahla öldürülüyor. Şartlar oluştu­ğunda A teşebbüsten sorumlu tutulabilecektir ancak B’nin öldürülmesinden sorumlu tutulamaz.

Varsayılan Nedensellik (Rezerv sebe­binin önemsizliği): Yine A ve yine B’nin çayı­na zehir katıyor ve bu kez B çayı içerek ölüyor. Ancak o çayı içmeseydi de bir saat sonra uçağa binecek ve bu uçak düşecek, yani mutlaka öle­cekti. Bunun bizim için önemi yoktur. A, kasten öldürmeden dolayı sorumludur.