Ceza Davalarında Görev Nasıl Belirlenir?

Mahkemelerin görevleri kanunla belirlenir.

CMK’nın 3. maddesinde “madde bakımından yetki” türü düzenlenmiş olup, bu hükümle Anayasanın 142. maddesindeki ilke de ayrıca vurgulanmaktadır.

Kanunlarda, mahkemelerin görevleri; suçun niteliği veya suç için öngörülen ceza miktarı ya da sanığın sıfatına göre belirlenmiştir.

Ceza mahkemeleri, sulh ceza, asliye ceza ve ağır ceza mahkemeleri ile özel kanunlarla kurulan diğer ceza mahkemeleridir.

Ceza mahkemeleri, her il merkezi ile bölgelerin coğrafî durumları ve iş yoğun­luğu göz önünde tutularak belirlenen ilçelerde Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kuru­lunun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulur. Sulh ceza ve asliye ceza mahkemeleri tek hakimlidir. Ağır ceza mahkemesinde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur. Bu mahkeme bir başkan ve iki üye ile toplanır.

Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, Türk Ceza Kanu­nunda yer alan yağma (m. 148), irtikâp (m. 250/1 ve 2), resmi belgede sahtecilik (m. 204/2), nitelikli dolandırıcılık (m. 158), hileli iflâs (m. 161) suçları ile ağırlaştırıl­mış müebbet hapis, müebbet hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarla ilgili dava ve işlere bakmakla ağır ceza mahkemeleri görevlidir.

Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, iki yıla kadar (iki yıl dahil) hapis cezalan ve bunlara bağlı adlî para cezaları ile bağımsız olarak hük­medilecek adlî para cezalarına ve güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümlerin uygu­lanması, sulh ceza mahkemelerinin görevi içindedir.

Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, sulh ceza ve ağır ceza mahkemelerinin görevleri dışında kalan dava ve işlere asliye ceza mahkeme­lerince bakılır.

Mahkemelerin görevlerinin belirlenmesinde ağırlaştırıcı veya hafifletici neden­ler gözetilmeksizin kanunda yer alan suçun cezasının üst sınırı göz önünde bulundu­rulur.

Özel kanunlarla kurulan diğer ceza mahkemelerinin kuruluşuna ilişkin hüküm­ler saklıdır.

CMK’nm 250. maddesinde bazı suçlara ilişkin görev ve yargı çevresi özel ola­rak belirlenmiştir.

Bu maddeye göre:

(1) Türk Ceza Kanununda yer alan;

1. Örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu,
2. Haksız ekonomik çıkar sağlamak amacıyla kurulmuş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde cebir ve tehdit uygulanarak işlenen suçlar,
3. İkinci Kitap Dördüncü Kısmın Dört, Beş, Altı ve Yedinci Bölümünde tanım­lanan suçlar (305, 318, 319, 323, 324, 325 ve 332’nci maddeler hariç), dolayısıyla açılan davalar; Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca yargı çevresi birden çok ili kapsayacak şekilde belirlenecek illerde gö­revlendirilecek ağır ceza mahkemelerinde görülür.

• Gelen iş durumu göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen suçla­ra bakmakla görevli olmak üzere, aynı yerde birden fazla ağır ceza mahkemesi kurulmasına, Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Ku­rulunca karar verilir. Bu hâlde, mahkemeler numaralandırılır. Bu mahkemelerin başkan ve üyeleri adlî yargı adalet komisyonunca, bu mahkemelerden başka mah­kemelerde veya işlerde görevlendirilemez.
• Birinci fıkrada belirtilen suçları işleyenler sıfat ve memuriyetleri ne olursa olsun bu Kanunla görevlendirilmiş ağır ceza mahkemelerinde yargılanır. Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın yargılayacağı kişilere ilişkin hükümler ile savaş ve sıkı­yönetim hali dahil askerî mahkemelerin görevlerine ilişkin hükümler saklıdır.¹⁰

5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununun 26. maddesi uyarınca çocuk mahkeme­leri, asliye ceza mahkemesi ile sulh ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlar bakımından, suça sürüklenen çocuklar hakkında açılacak davalara bakar. Çocuk ağır ceza mahkemesi, çocuklar tarafından işlenen ve ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlarla ilgili davalara bakar. Mahkemeler ve çocuk hâkimi, bu Ka­nunda ve diğer kanunlarda yer alan tedbirleri almakla görevlidir. Çocuklar hakkında açılan kamu davaları, Kanunun 17’nei maddesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla bu Kanunla kurulan mahkemelerde görülür.

Ceza Yargılaması Hukukunda Görev

Basılmış eserler yoluyla işlenen veya Basın Kanununda öngörülen diğer suçlardan dolayı açılan davalardan, ağır ceza işlerinden olanlar ağır ceza mahkeme­lerinde, diğerleri asliye ceza mahkemelerinde; bir yerde ağır ceza veya asliye ceza mahkemesinin birden fazla dairesi bulunması halinde bu davalar iki numaralı mah­kemede görülür. Basılmış eserler yoluyla işlenen veya bu Kanunda öngörülen diğer suçlara ilişkin davalar acele işlerden sayılır.¹¹ Televizyon ve radyo ya da internet yoluyla işlenen suçlar, basın yoluyla işlenmiş sayılmazlar. Çünkü bu durumda ey­lemin basılmış eser değil, yayın yoluyla işlendiği söylenebilir. Dolayısıyla görevli mahkemenin, Basın Kanununun 27. maddesi hükmüne göre değil, genel hükümler uyarınca belirlenmesi gerekir.

4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hak­kında Kanunun 13. maddesi uyarınca davaya bakmaya yetkili ve görevli mahke­me, genel hükümlere göre yetkili ve görevli mahkemedir. Ancak Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri, müsteşarlar ve valiler için yetkili ve görevli mahkeme Yargıtayın ilgili ceza dairesi, kaymakamlar için ise il ağır ceza mahkemesidir. Bunun yanında hakimler ve savcılar, avukatlar veya noterler ile ilgili kendi özel kanunlarında belirtilen mahkemeler ceza davala­rına bakmakla görevlidirler.

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun uygulanması sırasında çıkacak uyuşmazlıklara bakmakla görevli mahkemeler aynı Kanunun 13. maddesi uyarınca tüketici mahkemeleridir.