Borcun Üstlenilmesi Nedir?
İç Üstlenme Sözleşmesi: Borçlu ile iç üstlenme sözleşmesi yapan kişi, borcu bizzat ifa ederek veya alacaklının rızasıyla borcu üstlenerek, borçluyu borcundan kurtarma yükümlülüğü altına girmiş olur.
Dış Üstlenme Sözleşmesi: Borçlunun yerine yenisinin geçmesi ve borcundan kurtarılması, borcu üstlenen ile alacaklı arasında yapılacak sözleşmeyle olur.
Borca Katılma: Borca katılma, mevcut bir borca borçlunun yanında yer almak üzere, katılan ile alacaklı arasında yapılan ve katılanın, borçlu ile birlikte borçtan sorumlu olması sonucunu doğuran bir sözleşmedir.
Malvarlığının veya işletmenin devralınması: Bir malvarlığını veya bir işletmeyi aktif ve pasifleri ile birlikte devralan, bunu alacaklılara bildirdiği veya ticari işletmeler için Ticaret Sicili Gazetesinde, diğerleri için Türkiye genelinde dağıtımı yapılan gazetelerden birinde yayımlanacak ilanla duyurduğu tarihten başlayarak, onlara karşı malvarlığındaki veya işletmedeki borçlardan sorumlu olur.
İÇ ÜSTLENME SÖZLEŞMESİ
İç üstlenme sözleşmesi, borçlu ile 3. Kişi arasında yapılan ve 3. Kişinin borçluyu borcundan kurtarma taahhüdünü içeren bir sözleşmedir. Borçlu ile iç üstlenme sözleşmesi yapan kişi, borcu bizzat ifa ederek veya alacaklının rızasıyla borcu üstlenerek, borçluyu borcundan kurtarma yükümlülüğü altına girmiş olur.
Borç doğuran bir sözleşme olan iç üstlenme sözleşmesi, iki tarafın birbirine uygun irade beyanı ile kurulur. Sözl. için şekil şartı öngörülmemiştir.
İç üstlenme sözleşmesi ile borçtan kurtarma taahhüdünde bulunan kişi, kendisine karşı taahhütte bulunduğu borçluyu borcundan kurtarma taahhüdüne girmiştir. Borçlu, bu taahhüdünü borcu üzerine almak suretiyle gerçekleştirirse buna dış üstlenme sözleşmesi denir ve alacalının rızasına tabidir. İç üstlenmede alacaklı sözleşmenin tarafı olmadığı için üstlenen kişiden borcun ifasını isteyemez. Borçlu, iç üstlenme sözleşmesinden doğan borçlarını ifa etmedikçe, diğer taraftan yükümlülüğünü yerine getirmesini isteyemez.
Borçlu, borcundan kurtarılmamışsa, diğer taraftan güvence isteyebilir. Bu hüküm emredici değildir, taraflarca bu teminat yükümlülüğü sözl. ile kaldırılabilir.
DIŞ ÜSTLENME SÖZLEŞMESİ
Borçlunun yerine yenisinin geçmesi ve borcundan kurtarılması, borcu üstlenen ile alacaklı arasında yapılacak sözleşmeyle olur. Bu bir tasarruf işlemidir.
Dış üstlenme sözleşmesinin kurulması, borcun borçludan borç üstlenene geçmesi konusunda tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanını gerektirir. İç üstlenme sözleşmesinin, üstlenen veya onun izni ile borçlu tarafından alacaklıya bildirilmesi, dış üstlenme sözleşmesinin yapılmasına ilişkin öneri anlamına gelir. Alacaklı, kendisine yapılan öneriyi açık veya örtülü olarak kabul edebilir. Alacaklının kabulü açık veya örtülü olabilir. Alacaklı, çekince ileri sürmeksizin üstlenenin ifasını kabul eder veya onun borçlu sıfatı ile yaptığı diğer herhangi bir işleme rıza gösterirse, borcun üstlenilmesini kabul etmiş sayılır.
Borcun üstlenilmesine ilişkin öneri alacaklı tarafından her zaman kabul edilebilir. Ancak, üstlenen veya önceki borçlu, kabul için bir süre koyabilir. Alacaklı bu sürenin bitimine kadar susarsa, öneri reddedilmiş sayılır.
Borcun dış üstlenme sözleşmesinin geçerli olabilmesi için; tarafların fiil ehliyetine sahip olması gerekir, alacaklının tasarruf yetkisine sahip olması gerekir, borç mevcut olmalıdır zira mevcut olmayan bir borcun dış üstlenilmesi borcun imkânsızlığı sebebiyle geçerli olmaz.
Dış üstlenme sözl.si şekle tabi değildir.
Borcun üstlenilmesi kural olarak borcun durumunda değişiklik yapmaz. Borçlu değişmiş olsa bile, alacaklının borçlunun kişiliğine özgü olanlar dışındaki bağlı hakları saklı kalır. Alacaklı, önceki borçlunun şahsına karşı sahip olduğu takas hakkını yeni borçluya karşı ileri süremez. Bununla birlikte borcun güvencesi olarak rehin veren üçüncü kişinin ve kefilin sorumlulukları, ancak onların borcun üstlenilmesine yazılı olarak rıza göstermeleri hâlinde devam eder. En geç üstlenme anına kadar borcun devrine onay vermezse rehni veya kefalet veren kişi, bu teminatlar kendiliğinden düşer.
Borcu devralan yeni borçlu, eski borçlunun alacaklıya karşı sahip olduğu itiraz ve def’ ileri alacaklıya karşı ileri sürebilir. Fakat eski borçlunun şahsına ait def’ ileri yeni borçlu ileri süremez.
Üstlenilen borca ilişkin savunmaları ileri sürme hakkı, yeni borçluya geçer. Dış üstlenme sözleşmesinden aksi anlaşılmadıkça yeni borçlu, alacaklıya karşı önceki borçlunun ileri sürebileceği kişisel savunmalarda bulunamaz.
Yeni borçlunun alacaklıya karşı ileri sürebileceği def’ i ve itirazlar:
- Borcun doğmadığı veya sona ermiş olduğu itiraz ve def’ iler,
- Zamanaşımı def’ i,
- Dış üstlenme sözleşmesinden aksi anlaşılmadıkça yeni borçlu, alacaklıya karşı önceki borçlunun ileri sürebileceği kişisel savunmalarda bulunamaz,
- Yeni borçlu, iç üstlenme sözleşmesinden kaynaklanan savunmaları alacaklıya karşı ileri süremez.
Eğer borcun dış üstlenme sözl.si herhangi bir sebepten dolayı kesin hükümsüz ise eski borçlu borcundan kurtulamaz. Dış üstlenme sözleşmesi hükümsüz hâle gelirse, iyiniyetli üçüncü kişilerin hakları saklı kalmak üzere, eski borç bütün bağlı borçlarıyla birlikte varlığını sürdürür. Bundan başka, borcu üstlenen üstlenme sözleşmesinin hükümsüz hâle gelmesinde ve alacaklının zarara uğramasında kendisine bir kusur yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe alacaklı, önceden sağlanmış güvenceyi yitirmesi yüzünden veya başka herhangi bir sebeple uğradığı zararın giderilmesini üstlenenden isteyebilir.