Bedelsiz Senet Nedir?
Bedelsizlik, yasal düzenlemelerle değil, Yargıtay kararlarıyla oluşmuştur. Yargıtay kararlarında bedelsizlik ve karşılıksızlık eş anlamda kullanılmaktadır. Bedelsizlikte ilk bakılacak yön, temel alacaktır.
Temel alacağı geçerli olan ticari senet geçerlidir. Aksi durumda ise, temel alacağın geçerli olmaması ticari senedi de geçersiz kılacaktır.
Bedelsiz Senet Tanımı
Bir ticari senette herhangi bir nedenle temel alacak bulunmuyorsa, o senet bedelsiz bir senettir.
Bedelsiz senetlerin belirlenmesinde asıl borç ilişkisi değil, senedin temel alacağı önem kazanmaktadır. Yargıtay, bedelsiz senetlerin saptanmasında, senedin arkasındaki asıl borç ilişkisini değil, senedin temel alacağını hareket noktası olarak kabul etmiştir. Temel borç ilişkisinin çeşitli hukuki sebepleri olabilir. İktisap, hibe, ifa ve eda gibi.
“Bir limited şirketin paylarının devri vaadi karşılığında verilmiş olan senet, paylar devredilmezse bedelsizdir.” “Bu kararların metninde hisse senetlerinin devrinden bahsedilmektedir. Halbuki söylenmek istenen şey, payın devridir (TTK. m. 518/111). Bu sebeple, pay sahipliği senet devredilmeden intikal edebilir ve ayrıca hisse senetlerinin devredilmemiş olması ticari senedin bedelsiz kalmasına sebep olmaz.”
Yargıtayca “Tazminat”, “Vekalet Ücreti”, “Gecikme Faizi”, “Daire Satımı” gibi bedel kayıtlarının bononun niteliğini etkilemeyeceği ancak bir bölümünün yazılmamış sayılacağı kabul edilmiştir.
(Y. 11. HD. 04.10.1965 – 4704/2731)
Bir senedin karşılıksız olduğunu (Bedelsizlik iddiası) iddia eden kimsenin Medeni Kanunun 6’ncı maddesi hükmünce bu yönü ispat yükünü üzerine almış olması demektir. (Y. HGK. 20.03.1963-3-2/3)
Senedin karşılıksız olduğunu iddia eden, ispat yükünü taşır.
12.4.1933 tarih ve 30/6 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme kararında vurgulandığı üzere, sebebi gösterilmeyen bir borç ikrarı senedin bedelsizliğini ileri süren borçlu Önce borcun sebebini, daha sonra da bu sebebin gerçekleşmediğini yazılı delille ispat etmeli, böyle bir delili yoksa hasmına bir yemin teklif eylemelidir. (Y. 11. HD. 12.02.1991-58/868)
Uygulamada sıkça rastlanılan bedelsizlik iddiası, hatır senetlerinde (bonolarda) görülmektedir.
Taraflar arasında düzenlenen karşılıklı edimleri havi senetlerde, bir taraf edimin yerine getirmemesi halinde, diğer tarafa, bu edimin karşılığı olarak diğer verilen senet tarafa karşılıksız kalmış olur.
Bedelsizlik, temel alacak ile ilgilidir. Temel alacak geçerli ise senette geçerlidir. Aksi halde, temel alacağın geçerli olmaması halinde senette geçersiz olacaktır.
Bedelsizlik iddiası HUMK’un 290’inci madde hükmü uyarınca, yazılı belge ile mümkündür. Yani senede karşı senetle ispatlama mecburiyeti.
İyi niyetli hâmile karşı ileri sürülemez çünkü nispi defidir.
Bedelsizlik iddiası, hile ve senedin kumar borcu karşılığı düzenlendiği iddiaları ile birlikte terditli (kademeli) olarak ileri sürülebilir. (Y. 11. HD, 29.06.1982-3154/3163) Bu durumda örneğin kumar borcu iddiası yönünden HUMK’un 293/6-5’inci bendi hükmüne göre, bu tür senetlere karşı şahit (tanık) dinlenebileceği gözönüne alınarak, Borçlar Kanununun 504 vd. maddeleri hükümleri dairesinde işlem yapılır, (tahkikat yürür.)