Af Nedir? Af Nasıl Çıkarılır?
Ceza hukukunun en eski kurumlarından biri olan af, insanlık tarihi boyunca dini, felsefi ve hukuki anlamda daima güncelliğini korumuş, gerek düşünce alanında gerekse uygulamada tartışmalara konu olmuştur. Af yetkisine yöneltilen eleştiriler daha ziyade bu yetkinin kötüye kullanılmasından kaynaklanmaktadır. İyi şekilde kullanıldığında, aşırıya kaçılmadığında, affın çeşitli hukuki ve sosyal yararları olduğu söylenebilir.
Af, ceza kanunlarının somut olaylara uygulanması sırasında ortaya çıkabilecek haksızlıkları gidermek suretiyle adaletsizlikleri önlemek, aşırı yığılma neticesinde dolma noktasına gelen cezaevlerinin boşaltılması gerekçelerine dayanabilir. Ancak af, Türkiye’de genellikle siyasi gerekçelerle çıkarılmaktadır. Bir gereksinim ya da zorlayıcı neden olmadan af kanunu çıkarılmamalıdır. Aksi hâlde cezanın ve cezalandırmanın amaçları anlamını yitirir.
Af istisnai bir yasama faaliyetidir. Af işlemi yargısal birtakım sonuçlar doğurmakla birlikte bir yargı işlemi değildir. Zira af yetkisinin tesisinde ve kullanılmasında yargısal usullere başvurulmamakta ve aftan faydalanacaklar yargı usulleriyle belirlenmemektedir.
Birey aftan yararlanmaya mecburdur, aftan yararlanmayacağını ileri süremez. Ancak af kanunu, aftan yararlanmamak hakkını kişilere verebilir.
Anayasa m.163/3 gereği münhasıran orman suçları (orman yakmak, ormanı yok etmek, daraltmak amacıyla işlenen suçlar) için genel veya özel af çıkarılamaz. Çıkarılan genel ve özel af kapsamına bu suçlar dahil edilemez.
Affın Çeşitleri
Affın doğurduğu sonuçlar bakımından af; genel ve özel af olmak üzere ikiye ayrılır. Genel ve özel af arasındaki farklar şunlardır:
- Genel af, ceza ilişkisini bütün sonuçları ile tamamen ortadan kaldırdığı hâlde özel af sadece cezanın tamamen veya kısmen ortadan kaldırılmasına ya da hafif cezaya dönüştürülmesine yol açar.
- Genel af yetkisi sadece TBMM ne aitken özel af yetkisi TBMM yanında Cumhurbaşkanına da tanınmıştır.
Genel Af
Kamu davasını ve hüküm olunan cezaları ve mahkûmiyetin bütün neticelerini ortadan kaldıran af, genel aftır. Yani, affı genel yapan tüm suçluları etkileyecek şekilde çıkarılmış olması değil, hukuki sonuçlarının cezaların ve mahkûmiyetin bütün neticelerini ortadan kaldırır nitelikte olmasıdır. Ancak genel affın güvenlik tedbirlerine etkisi olmaz. Çünkü affa rağmen failin tehlikeliliği devam eder.
Genel af, müsadere olunan şeylerin veya ödenen adli para cezasının geri alınmasını gerektirmez (TCK m.74/1).
Öte yandan cezanın düşmesi şahsi haklar, tazminat ve yargılama giderlerine ilişkin hükümleri etkilemez. Ancak genel af hâlinde yargılama giderleri de istenemez (TCK m.74/3).
Özel Af
Özel affın sonuçları şunlardır (TCK m.65/2):
- Özel af ile hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesine son verilebilir.
- İnfaz kurumunda çektirilecek süresi kısaltılabilir.
- Hapis cezası adli para cezasına çevrilebilir.
Burada dikkat çeken husus şudur; özel affın hangi hâllerde söz konusu olabileceği sınırlı bir şekilde sayılmıştır. Öncelikle özel af önceki yasadan farklı olarak sadece hapis cezaları bakımından geçerli olabilmekte, para cezalarını etkilememektedir. Buna göre, özel af ile hapis cezası bütünüyle ortadan kalkmamakta, varlığını korumakla birlikte sadece infaza son verilmektedir. Bu yönü ile özel af bir infaz kurumu şekline bürünmüştür. Hâlbuki 765 s. TCK m. 98 gereği özel af, bir ceza mahkûmiyetini, ortadan kaldıran veya azaltan ya da daha hafif cezaya çeviren bir kurumdu. Bunun bir sonucu olarak ceza, özel affa uğramış olsa dahi TCK sistemine göre ceza mahkûmiyetinin bir sonucu olan fakat güvenlik tedbiri başlığı altında belli haklardan yoksun bırakılma sonucunu doğuran tedbirler, varlığını korumaya devam edecektir.
Cumhurbaşkanınca Af
Cumhurbaşkanı’nın görev ve yetkilerini düzenleyen Anayasa m. 104/b.13’te “Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafifletme veya kaldırma” Cumhurbaşkanı’nın yetkileri arasında sayılmıştır. Söz konusu hallerin varlığı Adli Tıp raporu ile belirlenir. Cumhurbaşkanınca af bir tür özel af olarak da nitelendirilebilir.