Anonim Şirkette Genel Kurul Kararlarına Karşı İptal Davası Nasıl Açılır?
Anonim ortaklıkta kararların alınmasında kural olarak çoğunluk ilkesi geçerlidir (TTK m.418, 421). Genel kurulda alınan kararlar toplantıya katılmayanlar ile katılıp da karara muhalif oy verenler için de bağlayıcıdır (m. 423). Bu nedenle uygulamada genel kurul kararlarına karşı iptal davası açılmasına sıkça rastlanır.
Davanın Maddi Hukuka İlişkin Şartları
İptal davası açılması ve davanın başarısı, üç şartın varlığına bağlıdır.
Bir Genel Kurul Kararının Mevcut Olması: Ortada bir genel kurul kararı bulunmalıdır. Bu anlamda genel kurul kararları arasına, red kararlarının, azınlık pay sahipleri kararlarının, imtiyazlı pay sahipleri kurulu (m. 454) kararlarının da gireceği kabul edilmektedir.
Kararın Kanuna, Anasözleşmeye ve Dürüstlük Kuralına Aykırılık Taşıması
- Kanuna aykırılık: Bir kararın oluşabilmesi için kanunun kurucu/şekli nitelikteki mutlak emredici kurallarına aykırılığın yokluk yaptırımına yol açtığına yukarıda değinmiştik. TTK m.447’de sayılan örnekler dışında, TBK m.26-27 uyarınca, kararın konusu yönünden emredici hükümlere aykırılığının yaptırımı da butlandır. TTK m.445’de ise, kanuna aykırılık taşıyan genel kurul kararlarına karşı iptal davası düzenlenmiştir. Böyle olunca, bir genel kurul kararının ne zaman kanuna aykırılık gerekçesiyle yok veya batıl (TBK m.26-27), ne zaman aynı gerekçe ile iptal edilebilir (TTK m.445) olduğu, eTK dönemindekine benzer tartışmalar yaratacaktır. Bu nedenle, mutlak hükümsüzlük hâlleri (yokluk ve butlan) ile iptal edilebilirlik hâllerinin birbirinden ayırt edilmesi zorunluluğu doğmakta ve soruna ilişkin olarak daha önceden beri yapılan tartışmalar, değerini büyük ölçüde korumaktadır.
- Anasözleşmeye Aykırılık: Ortaklığın kuruluşu açıklanırken belirtildiği üzere, anasözleşmede, mutlak zorunlu ve öngörülmesi şartıyla bulunması zorunlu hususlar ile yine kanunun izin verdiği ihtiyari hususlar bulunur. Bu kapsamda, yedek hükümlerden ayrılan veya emredici hükümleri daha da ağırlaştıran hükümlere de yer verilebilir. Emredici bir kanun hükmü anasözleşmeye de yazılmış ise, anasözleşmeye değil kanuna aykırılık doğar.
Anasözleşmeye aykırılık taşıyan kararlara karşı iptal davası açılabilir. Örneğin, anasözleşmede yönetim kurulu üye sayısı üç gösterilmesine ve gündeminde sayı değişikliği bulunmamasına rağmen genel kurul beş üye seçmiş ise bu karar ana- sözleşmeye aykırıdır.
- Dürüstlük Kuralına Aykırılık: TTK m.445, TMK m.2 anlamında dürüstlük kuralı ve hakkın kötüye kullanılması yasağına aykırı genel kurul kararlarını da iptale tabi kılmıştır. Hâkim, her bir somut olayda bu açıdan inceleme yapmalı ve ortaklık çıkarları ile çoğunluğun çıkarları arasında paralellik olup olmadığını araştırmalıdır.
Örneğin, küçük pay sahiplerini daha da zayıf duruma düşürmek, rüçhan haklarını kullanmalarına engel olabilmek için uygun olmayan bir zamanda ve/veya çok yüksek miktarda sermaye artırımı yapılması, hakların en az zarar verecek şekilde kullanılması ilkesine ve dolayısıyla iyiniyete aykırılık oluşturabilir.
Davanın Tarafları, Dava Açma Şartları ve Süresi
Yokluk ve butlandan farklı olarak, kararın iptal edilebilirliği için mutlaka bir dava açılması gerekmektedir. Mahkeme iptal kararı verirse, karar hükümsüz kalmaktadır. TTK, davanın tarafları ile dava açma şartlarını ve dava açma süresini özel olarak düzenlemiştir.
Davacı Sıfatı
İptal davasını açabilecek olanlar, dava açma şartları yönünden üç grupta ele alınmaktadır: Pay sahipleri, organ olarak yönetim kurulu ve yönetim kurulu üyelerinden her birisi.
Pay Sahipleri: Kanun, toplantıya katılan ile katılsın-katılmasın her bir pay sahibi şeklinde ikili bir ayrım yapmaktadır:
- Toplantıya katılanlar: Toplantıya katılmış olup da karara olumsuz (red) oy veren pay sahibinin iptal davası açabilmesi için muhalefetini tutanağa geçirtmiş olması gerekir (m. 446/1,a). Muhalefet her bir karar için ayrı ayrı olabileceği gibi, toplu olarak da tutanağa yazılabilir. Toplantı başkanlığı muhalefetin tutanağa yazılması istemine uymaz ise, Bakanlık temsilcisinin bunu sağlaması, görevi ve yetkisi gereğidir aksi hâlde sorumluluğu doğar. Muhalefetin gerekçeli olması mümkün fakat zorunlu değildir.
Karar lehinde oy verenler, çekimser kalanlar ve aleyhte oy kullanmasına rağmen muhalefetini tutanağa geçirtmeyenler dava açamazlar. Fakat irade fesadı nedeniyle oyun geçersizliğine dayanılarak kararın da iptali istenebilir; bu durumda muhalif kalma ve tutanağa yazdırtma şartı aranmaz.
- Toplantıya katılsın/katılmasın tüm pay sahipleri: Toplantıya katılmış olsun olmasın, red oyu versin vermesin, her bir pay sahibi, toplantıya çağrının usulüne uygun yapılmadığını veya gündemin gereği gibi ilân edilmediğini, toplantıya katılma yetkisi bulunmayanların toplantıya katılıp oy kullandıklarını, genel kurula katılmasına ve (doğrusu veya olmalı) oy kullanmasına haksız olarak izin verilmediğini iddia eden pay sahipleri, bu aykırılıkların, kararın alınmasında etkili olduğunu da öne sürerek iptal davası açabilirler (m. 446/1,b).
Çağrı usulüne aykırılık, çağrının yok sayılmasına yol açacak derecede ağır ise, genel kurul kararı da yoktur fakat davet var ama usulüne uygun değil ise kararın iptali dava edilebilir. Fakat çağrı usulüne veya gündemin açıklanması gereğine aykırılığa rağmen toplantıya katılan birisine dava açma hakkı tanınmış olması, TMK m.2 ile çelişkili gözükmektedir.
Organ Olarak Yönetim Kurulu: Genel kurul kararlarını uygulamakla yükümlü olan organ yönetim kuruludur. Bu nedenle genel kurul iptal edilebilir bir karar aldığında organ olarak yönetim kuruluna da iptal davası açma hakkı tanınmıştır (m. 446/1,c). Yönetim kurulu, önce toplanarak iptal davası açmak için bir karar almalıdır. Davanın açılması bir şarta bağlı değildir.
Yönetim Kurulu Üyelerinden Her Biri: Alınacak olan kararın uygulanması, hukuki ve/veya cezai açıdan kişisel sorumluluklarına yol açacak nitelikte ise, her bir yönetim kurulu üyesinin de iptal davası açma hakkı vardır (m. 446/1,d). Anılan şartın varlığını mahkeme resen araştırmalıdır.
Davalı Sıfatı
Davalı ortaklık olup, onu yönetim kurulu temsil eder. Fakat yönetim kurulu dava açmışsa ortaklığı temsil etmek üzere kayyım atanmalıdır. Şirketin iflâsı hâlinde iflâs idaresi, iflâs dışında bir nedenle tasfiye durumunda tasfiye memuru, tasfiye amacına yönelik işlemlerle ilgili olarak alınan kararların iptali davasında şirketi temsil edebilir; diğer işlerde yine yönetim kurulu temsil etmelidir. Yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğu bireysel olarak dava açmışsa, şirkete yine kayyım atanması gerekir.
Dava Açma Süresi ve Yetkili Mahkeme
Kararın alındığı tarihten itibaren 3 aylık süre içinde dava açılmalıdır. Süre hak düşürücüdür, hâkim resen dikkate alır.
Yetkili ve görevli mahkeme, şirket merkezinin bulunduğu yerin asliye ticaret mahkemesidir (m. 445/1). Davada basit yargılama usulü uygulanır (TTK m.1521).
Butlan ve İptal Davalarına İlişkin Çeşitli Hükümler
TTK m.448-451, “Çeşitli Hükümler” üst başlığı altında, butlanın tespiti ve iptal davalarına dair bazı düzenlemeler getirmiştir:
Butlan veya iptal davası açıldığı hususu ile duruşma günü, yönetim kurulu tarafından usulen ilân edilir; şirketin internet sitesinde açıklanır. İptal davaları, bu süre dolmadan başlamaz; birden çok dava açılır ise bu davalar birleştirilerek görülür (m. 448/2). Mahkeme, şirketin talebi üzerine, muhtemel zararlara karşı davacıların teminat göstermesine karar verebilir; teminatın niteliği ve miktarını mahkeme belirler (m. 448/3).
Genel Kurul Kararının Uygulanmasının Ertelenmesi
İptal veya butlanın tespiti davası açılması, yönetim kurulunun sorumluluğu saklı kalmak üzere, kararın uygulanmasını önlemez. Ancak mahkeme yönetim kurulu üyelerinin görüşünü aldıktan sonra kararın uygulanmasının ertelenmesine (icranın geri bırakılmasına) karar verebilir (m. 449).
Mahkeme Kararın Sonuçları
Mahkeme, butlan veya iptal davasını kabul ederse, kesinleşen ilâm, davada taraf olsun olmasın bütün pay sahipleri ile şirket organlarını ve organ üyelerini bağlar
(m. 450). Mahkeme butlanın tespiti veya iptal davasını reddettiği takdirde, davanın kötü niyetle açıldığı kanıtlanarak, ortaklığın uğradığı zarardan dolayı davacıların müteselsil sorumluluğuna başvurulabilir (TTK m.451).