CMK m. 116 Arama Kararı Nedir? Arama Kararı Nasıl Yerine Getirilir?

Önleme araması ve adli arama olmak üzere ikiye ayrılır. Önleme araması PVSK’da düzenle­nen aramadır. Bizim buradaki inceleme konumuz ise CMK’da (m. 116-122) düzenlenen adli ara­madır.

Ceza muhakemesi tedbirlerinden biri olan arama, suç işlediklerinden şüphe edilen kişileri, suç delillerini ve müsadereye tabi eşyayı ele ge­çirmek için bir kimsenin konutunda, etrafı çevrili diğer mahallerinde, üzerinde ve eşyasında yapı­lan araştırmadır.

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 116. mad­desine göre, “Yakalanabileceği veya suç delille­rinin elde edilebileceği hususunda makul şüphe varsa: şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, ko­nutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir.”

Diğer kişilerle ilgili arama yapılması ise Kanun’un 117. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddenin ilk fıkrasına göre, “Şüphelinin veya sanığın yakalanabilmesi veya suç delilleri­nin elde edilebilmesi amacıyla, diğer bir kişinin de üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir” Ancak bu hâllerde arama yapı­labilmesi için ikinci fıkra, aranılan kişinin veya su­çun delillerinin belirtilen yerlerde bulunduğunun kabul edilebilmesine olanak sağlayan olayların varlığını zorunlu kılmaktadır. Ancak bu sınırlama, şüphelinin veya sanığın bulunduğu yerler ile iz­lendiği sırada girdiği yerler hakkında geçerli de­ğildir (CMK m. 117/3).

Arama Kararı Veya Emri Vermeye Yetkili Merciler (m. 119)

ANCAK KONUTTA İŞYERİNDE VE KAMUYA AÇIK OLMAYAN KAPA­LI ALANLARDA ARAMA, HÂKİM KARARI VEYA GECİKMESİNDE SAKINCA BULUNAN HALLERDE CUMHURİYET SAVCISININ YAZI­LI EMRİ İLE YAPILABİLİR. YANİ BURALARDA KOLLUK AMİRİNİN ARAMA İZNİ VEREBİLMESİ MÜM­KÜN DEĞİLDİR.

Ayrıca konutta, işyerinde veya di­ğer kapalı yerlerde gece vaktin­de arama yapılamaması da ku­raldır ve bu kural yalnızca kolluk amiri için değil, hâkim-mahkeme ve savcı için de geçerlidir. Bu ku­ralın istisnası ise; suçüstü veya gecikmesinde sakınca bulunan hâller ile yakalanmış veya gö­zaltına alınmış olup da firar eden kişi veya tutuklu veya hükümlü­nün tekrar yakalanması ama­cıyla yapılan aramalardır. Bu tip durumlarda kolluk amirinin yine arama kararı veremeyeceğine ayrıca dikkat edilmelidir.

Yukarıdaki üç merci bakımından da ortak olan koşul ise arama için karar veya yazılı emrin gerekli olmasıdır. Sözlü emir veya karar ile ara­ma yapılamaz. Ayrıca kolluk amirinin yazılı emri ile yapılan arama sonuçlarının Cumhuriyet Baş­savcılığına derhal bildirilmesi gerekir (CMK m. 119/1).

Arama kararını verecek hâkim, aramanın yapılacağı yer sulh ceza hâkimidir. Kovuşturma aşamasında ise bu karar davayı gören mahkeme tarafından verilir.

Şüpheli/sanığın rızası olsa dahi arama kara­rı olmadan yapılacak aramalar hukuka aykırıdır. Mağdur açısından ise bunun olanaklı olduğu ifa­de edilmektedir.

7145 sayılı Kanun ile CMK’nın 119/ H son maddesinde yapılan değişik- I likle askerî mahallerde yapılacak I aramanın, Cumhuriyet savcısının nezaretinde askeri makamların I katılımıyla adlî kolluk görevlile­ri tarafından yerine getirilileceği, I gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının ya- I zıh emriyle de askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri tarafından arama yapılabileceği I düzenlenmiştir.

Arama Kararı veya Emrinin Unsurları (m. 119)

Arama karar veya emrinde;

1. a) Aramanın nedenini oluşturan fiil,
2. Aranılacak kişi, aramanın yapılacağı ko­nut veya diğer yerin adresi ya da eşya,
3. Karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi,

Açıkça gösterilir. Ayrıca Adli ve Önleme Ara­maları Yönetmeliğinin 7/7. maddesine göre, yu­karıdakilere ek olarak, aranılacak eşyanın elde edilmesi hâlinde el konulup konulmayacağının da açıkça gösterilmesi gerekir.

Arama tutanağına işlemi yapanların açık kimlikleri yazılır.

Aramada Hazır Bulunabilecekler

Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabil­mek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşular­dan iki kişi bulundurulur (CMK m. 119/4).

Aranacak yerlerin sahibi veya eşyanın zilye­di aramada hazır bulunabilir; kendisi bulunmazsa temsilcisi veya ayırt etme gücüne sahip hısımla­rından biri veya kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kişi veya komşusu hazır bulundurulur (CMK m. 120/1).

Diğer kişilerle ilgili yapılacak aramada, zilyet ve bulunmazsa yerine çağrılacak kişiye, arama­ya başlamadan önce aramanın amacı hakkında bilgi verilir (CMK m. 120/2).

Kişinin avukatı da orada olduğu takdirde, aramada hazır bulunabilir (CMK m. 120/3). An­cak aramanın yapılabilmesi için avukatın gelme­si beklenmez.

Arama Sonunda Verilecek Belge

Aramanın sonunda hakkında arama işlemi uygulanan kimseye istemi üzerine aramanın 116 ve 117 nci maddelere göre yapıldığını ve 116 ncı maddede gösterilen durumda soruşturma veya kovuşturma konusu fiilin niteliğini belirten bir belge ve istemi üzerine elkonulan veya koruma altına alınan eşyanın listesini içeren bir defter ve eğer şüpheyi haklı kılan bir şey elde edilmemiş ise bunu belirten bir belge verilir (CMK m. 121/1).

Bu belgelerde, hakkında arama işlemi uygu­lanan kimsenin, elkonulan eşyanın mülkiyetine ilişkin görüş ve iddialarına da yer verilir (CMK m. 121/2).

Koruma altına alınan veya elkonulan eşya­nın tam bir defteri yapılır ve bu eşya resmî mü­hürle mühürlenir veya bir işaret konulur (CMK m. 121/3).

Belge ve Kağıtları İnceleme Yetkisi

Hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin belge veya kâğıtlarını inceleme yetkisi, Cumhu­riyet savcısı ve hâkime aittir (CMK m. 122/1). Bu yetkinin kolluğa verilmediğine dikkat edilmelidir. Kolluk yalnızca, arama sırasında ele geçen bel­ge veya kağıtlara, suçla ilgisi olup olmadığını tespit amacıyla, incelemeksizin bakabilir.

Belge ve kâğıtların zilyedi veya temsilcisi kendi mührünü de koyabilir veya imzasını ata

bilir. İleride mührün kaldırılmasına ve kâğıtların incelenmesine karar verildiğinde bu işlemin ya­pılmasında hazır bulunmak üzere, zilyedi veya temsilcisi ya da müdafii veya vekili çağrılır; çağ­rıya uyulmadığında gerekli işlem yapılır (CMK m. 122/2).

İnceleme sonucu soruşturma veya kovuştur­ma konusu suça ilişkin olmadığı anlaşılan belge veya kâğıtlar ilgilisine geri verilir (CMK m. 122/3).

Avukat Bürolarında Arama

Avukat büroları ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen olayla ilgili olarak Cumhuri­yet savcısının denetiminde aranabilir. Baro baş­kanı veya onu temsil eden bir avukat aramada hazır bulundurulur (CMK m. 130/1).

Tesadüfen Elde Edilen Delil (CMK m. 138/1)

Arama veya elkoyma koruma tedbirlerinin uygulanması sırasında, yapılmakta olan soruş­turma veya kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak, diğer bir suçun işlendiği şüphesini uyandırabile­cek bir delil elde edilirse; bu delil muhafaza altına alınır ve durum Cumhuriyet Savcılığına derhâl bildirilir (CMK m. 138/1). Böylece, bu türden bir delilin hukuka uygun olacağı ve kullanılabileceği de ifade edilmiş olmaktadır.