Vergi Mükellefinin Hakları Nelerdir?

Vergi kanunları mükelleflere vergiye ilişkin ödev yüklerken belirli hakları da tanıyan metinlerdir. Mü­kellef hakları, mükelleflere vergi idaresinden talepte bulunma ve ihlal edilen hakları için hukuki korun­ma sağlayan haklardır. Bu açıdan mükellef haklarını insan haklarının vergilendirme alanına yansıması olarak görmek mümkündür. Günümüzde etkin ve adil bir vergilendirmenin yapılması ve vergiye uyu­mun sağlanmasının mükellef odaklı bir vergilen­dirme ile mümkün olabileceği anlayışının dünyada giderek yaygınlaşması, ülkeleri mükellef hakları ko­nusunda özen göstermeye sevk etmektedir.

Genel Haklar

Genel haklar kapsamında ilk olarak adil ve eşit hizmet alma hakkından söz edilebilir. Mükellefler, vergi idaresinden eşit, adil ve saygılı hizmet talep etme hakkına sahiptirler. Ayrıca Anayasa m.2 ve m.73 hükümleri gereğince hukuki güvenlik ilkesi çerçevesinde vergilendirmeye ilişkin hükümlerin açık ve anlaşılır olmasını ve geriye yürütülmemesi- ni vergilemede belirlilik hakkı kapsamında görmek mümkündür. Bunun yanında genel haklar kapsa­mında mükelleflerin gerek idari görüş talebine iliş­kin VUK m.413 ve gerekse bilgi edinme hakkına ilişkin 4982 sayılı Kanun m.4 gereğince vergiye ilişkin bilgi talep etme hakları vardır. Bilgilendir­me, vergi ile ilgili düzenlemeler ile işlemlerden mü­kelleflerin haberdar edilmesini ifade eder.

Öte yandan mükelleflerin vergiye ilişkin iş­lemler hakkında idari ve yargısal yollara başvurma hakları da mükellef hakları kapsamındadır. Bu iti­barla mükellefler VUK’da düzenlenen idari başvu­ru yolları yanında İYUK m.11’e göre üst makama başvuru hakkına, idari başvuru yoluyla uyuşmazlı­ğın çözümünün mümkün olmadığı hallerde yargı yoluna başvurma hakkına sahiptirler. Ayrıca 6328 sayılı Kanun m.17’ye göre kamu denetçisine baş­vuru hakkını da genel haklar bağlamındaki mükel­lef haklarından biri olarak anmak gerekir.

VUK m.5 gereğince vergi mahremiyetinin korunması bağlamında vergi idaresi ve vergi yar­gısı tarafından vergiye ilişkin bilgilerin gizliliğinin korunması mükellef haklarının bir diğer unsuru­dur. Aynı şekilde vergi denetimi sırasında ulaşı­lan mükellefin özel hayatına ilişkin sırlar ile ticari veya mesleki sırların da korunması gerekir. Son olarak mükelleflerin ver­gilendirme işlemleri için temsilci kullanma hak­kının da genel haklar kapsamında olduğun­dan söz etmek gerekir.

Özel Haklar

Özel haklar kapsamında öncelikle vergilendir­me işlemleri sırasındaki haklardan söz edilebilir. Bu çerçevede dava açma hakkını korumak amacıy­la mükelleflerin ihtirazi kayıtla beyanda bulunma hakkını, VUK m.371’e göre pişmanlık ve ıslah müessesesinden yararlanma hakkını, VUK m.17 ve m.148’e göre vergi ödevleri için süre talep etme hakkını ve VUK m.113’e göre tarh zamanaşımı ile­ri sürme hakkını saymak mümkündür.

Tahsil işlemleri sırasındaki haklar kapsamında ise mükelleflerin AATUHK m.23’e göre mahsup ve takas isteme hakkını, AATUHK m.48’e göre zor duruma düşen mükellefler için tecil isteme hakkı­nı, VUK m.115 ve AATUHK m.23’e göre doğal afetlerden zarar gören mükelleflerin terkin talep etme hakkı ile AATUHK m.102’ye göre tahsil za­manaşımı ileri sürme hakkını saymak gerekir. Ayrı­ca mükellefin, VUK m.102’ye göre kendisine iade edilmesi gereken verginin geç ödenmesi halinde faiz talep etme hakkı da bulunmaktadır.

VUK m.129 ve m.136 gereğince kimlik gösterme­lerini talep etme hakkını, VUK m.139’a göre ver­gi incelemesinin işyerinde yapılmasını talep etme hakkını ve defter ve belgelerin ibrazı için süre talep etme hakkını, ayrıca VUK m.141’e göre ibraz edi­len defter ve belgelere ilişkin tutanak düzenlenme­sini talep etme hakkını saymak mümkündür.

Vergi denetimi sırasındaki mükellef hakla­rı, yoklamaya ve vergi incelemesine yetkili olanlardan VUK m.129 ve m.136 gere­ğince kimlik göstermelerini talep etme hakkı, VUK m.139’a göre vergi incele­mesinin işyerinde yapılmasını talep etme hakkı, defter ve belgelerin ibrazı için süre talep etme hakkı ile ibraz edilen defter ve belgelere ilişkin tutanak düzenlenmesini talep etme hakkı şeklinde sıralanabilir.

Mükelleflerin vergi uyuşmazlıklarını idari çö­züm yollarını kullanarak çözmeleri mümkündür. Bu bağlamda mükelleflerin VUK m.119’a göre hata düzeltme talebinde bulunma hakları ve VUK m.124’e göre şikayet yoluyla Hazine ve Maliye Bakanlığı’na başvuru hakları vardır. Ayrıca VUK ek m.1’e göre uzlaşmaya ve VUK ek m.11’e göre tarhiyat öncesi uzlaşmaya başvuru haklarını da vergi uyuşmazlıklarının idari çözüm aşamasındaki mükellef hakları arasında saymak gerekir.

Yargılama sürecindeki mükellef hakları kapsa­mında öncelikle adil yargılanma hakkından söz et­mek gerekir. Mükellef bu çerçevede makul sürede yargılanma, delil serbestisinden yararlanma, susma hakkını kullanma, duruşma yapılmasını ve yürüt­menin durdurulmasını talep etme hakkına sahip­tir. Ayrıca yargılama sırasında avukat bulundurma, adli yardımdan yaralanma hakları da yargılama sı­rasındaki mükellef hakları kapsamındadır.