Takas Hakkında Önemli Bilgiler
TAKAS NEDİR?
TBK m.139’a göre takas; iki kişinin, karşılıklı olarak bir miktar para veya özdeş diğer edimleri birbirine borçlu oldukları takdirde, her iki borç muaccel ise her birinin alacağını borcuyla karşılamasıdır. TBK’ nda yapılan tanımdan da anlaşılacağı üzere iki kişinin karşılıklı alacaklarının birbirine denk olması halinde alacak haklarının en az olanı oranında takas edilmesidir.
Takas işlemi karşı tarafa bildirilmesiyle sonuç doğurduğundan tek taraflı bir tasarruf işlemi niteliği taşıyan bozucu yenilik doğuran bir haktır. Takas işleminin gerçekleşmesiyle birlikte borç sona erecektir.
Taraflardan birinin alacağını talep etmek adına karşı tarafa dava açması veya icra takibine başlaması halinde takas hakkına sahip olan diğer taraf takas hakkını kullanarak borcun ortadan kaldırılmasını sağlayabilir. Takas bu niteliği itibariyle bir def’idir.
TAKASIN ŞARTLARI NELERDİR?
Türk Borçlar Kanunun ilgili maddeleri incelendiğinde takasın şartlarını şu şekilde sıralayabiliriz;
-
Karşılıklı Borç Olmalı: Alacaklılardan birinin, üçüncü kişide olan alacağı takasa konu olamaz. Alacaklıların karşılıklı olarak birbirine mahsup edilecek bir borcu olmalıdır. Ancak bu durumun istisnasını, alacağın devrinde, borçlunun devredene karşı ileri sürebileceği takas hakkını devralana karşı da ileri sürmesi oluşturmaktadır.
-
Borçların Muaccel Olması Gerekir: Tarafların karşılıklı alacaklı ve borçlu olması halinde her iki tarafın da borcunun muaccel(vadesi gelmiş) olmalıdır. Taraflardan yalnızca birinin alacağının muaccel olması halinde takas hakkı yalnızca alacağı muaccel olana aittir.
-
Borçlar Özdeş Olmalı: Takas işlemi yalnızca verme borcuna konu olan alacaklarda gerçekleşebilmektedir. Para borcu, takas işleminin yaygın bir şekilde yapıldığı bir borçtur. Borcun konusu mal ise karşılıklı borçlar özdeş(eşit, benzer olan) olmalıdır.
-
Takas İradesinin Açıklanması Gerekir: Borcun niteliği takas işleminin gerçekleşmesi için yeterli olmayıp takas iradesini taraflardan birinin karşı tarafa yöneltmiş olması gerekir. Takas iradesinin açıklanması açılan bir davada def’i olarak ileri sürülebileceği gibi herhangi bir dava açılmadan doğrudan yapılabilir. Takas beyanın açıklanması herhangi bir şekle bağlı olmayıp sözlü bir şekilde takas beyanın açıklanması dahi hakkın kullanımı anlamına gelecektir.
EKSİK VE ZAMANAŞIMINA UĞRAMIŞ BORÇLARDA TAKAS
Alacaklıya dava veya takip yetkisi vermeyen eksik borçlarda, kural olarak takas işlemi yapılamamaktadır. Eksik borçta takas işlemi yalnızca, eksik borcun borçlusunun karşı taraftan olan alacağını takas etmesi halinde takas işlemi yapılabilmektedir.
Süresi içerisinde talep edilmeyen borçlar zamanaşımına uğramış borçlardır ve eksik borç niteliğindedir. Dolayısıyla zamanaşımına uğramış borçlarda takas işlemi yapılamamaktadır. Ancak TBK m.139’da yapılan düzenleme bu duruma bir istisna getirmiştir. İlgili kanun maddesine göre, zamanaşımına uğramış bir alacağın takası, ancak takas edilebileceği anda henüz zamanaşımına uğramamış olması koşuluyla ileri sürülebilir.
TAKAS VE MAHSUP ARASINDAKİ FARKLAR
Mahsup bir alacağın belirlenmesinde hesaba katılan durumlardır. Kanunlarımızda çeşitli düzenlemeler ile bir cezanın belirlenmesinde veya bir alacak hakkının belirlenmesinde mahsup edilmesi gereken durumlar göz önünde bulundurularak alacağın belirlenmesine ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre;
-
Takas her iki tarafın da alacaklı ve borçlu olduğu borç ilişkilerinde söz konusuyken; mahsupta taraflardan yalnızca biri alacaklı olup alacağın değerinin belirlenmesi işlemini sağlar.
-
Takas işleminde her iki tarafın alacağı aynı türden olması gerekirken; mahsup işlemine her türlü alacak dâhil edilebilir.
-
Takas işleminde birbirinden bağımsız iki alacak söz konusu iken; mahsup işleminde alacağın değerinin belirlenmesinde göz önünde bulundurulacak husus alacak hakkı ile yakından ilişkili olmalıdır.
-
Takas işlemi, takasa yönelik irade beyanın açıklanması ile sonuç doğururken; mahsup için mahkeme tarafından verilen mahsup kararının kesinleşmesi gerekir.
-
Takas bir def’i olduğundan iddia ve savunmaların ileri sürüldüğü ana kadar açıklanması gerekirken; mahsup bir itiraz olduğundan yargılamanın her aşamasında ileri sürülebilmektedir.
-
Takas beyanının kullanılması ile borç ortadan kaldırılırken; mahsup işleminin yapılması borcu sona erdirmez.
YARGITAY KARARLARI
12. HUKUK DAİRESİ 12.5.2004 TARİH 762/7235 NUMARALI KARARI
“Takas talebi karşılık dava olarak ileri sürülebileceği gibi def’i olarak da ileri sürülebilir. Kural olarak def’i olarak ileri sürüldüğü durumlarda diğer savunmaların tâbi olduğu yasa ve usûl hükümlerine tâbidir. Bu nedenle 10 günlük cevap süresi içinde ileri sürülmelidir. Cevap süresinde yapılmayan takas def’i savunmanın genişletilmesi yasağına tabidir. Ne var ki süresinde yapılmayan takas def’i için karşı tarafın (davacının) takas def’inin süresinde yapılmadığından bahisle karşı koyması gerekir.”
YARGITAY 14. HUKUK DAİRESİ 31.5.2021 TARİH 2018/3195 ESAS 2021/3637 SAYILI KARARI
“Ayrıca davalı şirketin, davacının kiracısı olan … İletişim Bilgisayar Elektrik San. Ve Tic. şirketine ait eşyaların, binanın yıkılması nedeniyle zayi olduğundan bahisle, zararlarına karşılık olarak ödediğini iddia ettiği 100.000,00 TL çek için; asıl davada davacının talep ettiği alacak miktarından, takas-mahsup edilmesi istemine gelince; iddia edilen ödemenin, asıl ve birleştirilen davaların taraflarından olmayan dava dışı üçüncü bir kişiye yapılmış olması ve kiracının yıkımdan kaynaklı zararları olup olmadığı var ise zararın ne kadar olduğu hususunun ayrıca yargılamaya muhtaç olması nedeniyle, eldeki davaların tarafları açısından takas-mahsup koşullarını bu aşamada oluşturmadığı değerlendirilerek, talebin reddine karar verilmesi gerekirken yazılı gerekçeyle red karar verilmesi de doğru görülmemiştir.”