Koşullu Salıverilme Nedir? Şartları Nelerdir?

Koşullu salıverilme, mahkûm edildiği hapis cezasından, kanunun gösterdiği orandaki kısmı­nı iyi hâl ile geçirmiş mahkûmun, konulmuş olan şartlara her bakımdan riayet etmediği takdirde geri alınması şartı ile mahkûmiyet süresi tama­mıyla bitirilmeden, merciince alınacak bir kararla salıverilmesi şeklinde tanımlanabilir.

Koşullu salıverilmenin faydaları şu şekilde sıralanabilir.

Mahkûmun iyi hâlini teşvik eder.

Cezaların bireyselleştirilmesinde yararı vardır.

Cezaevlerinde disiplini ve düzeni sağlar.

Devlet yönünden tasarruf sağlar.

Koşullu salıverilme ile ilgili önemli bir nokta, bu kurumun Türk Ceza Kanunu’nda değil, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hak­kında Kanun’da düzenlendiğidir.

Koşullu Salıverilmenin Şartları Nelerdir?

Cezanın Bir Kısmının İnfaz Edilmiş Olması

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını, müebbet ha­pis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmidört yılını, diğer süreli hapis cezalarına mahkûm edil­miş olanlar cezalarının yarısını infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yarar­lanabilirler. Ancak Türk Ceza Kanununun;

1. Kasten öldürme suçlarından (madde 81, 82 ve 83) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
2. Neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçundan (madde 87, fıkra iki, bent d) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
3. İşkence suçundan (madde 94 ve 95) ve eziyet suçundan (madde 96) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
4. Cinsel saldırı (madde 102, ikinci fıkra hariç), reşit olmayanla cinsel ilişki (mad­de 104, ikinci ve üçüncü fıkra hariç) ve cinsel taciz (madde 105) suçlarından sü­reli hapis cezasına mahkûm olanlar,
5. Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlardan (madde 102, 103,104 ve 105) hapis cezasına mahkûm olan çocuklar,
6. Özel hayata ve hayatın gizli alanına karşısuçlardan (madde 132, 133, 134, 135, 136, 137 ve 138) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
7. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçundan (madde 188) hapis ce­zasına mahkûm olan çocuklar,
8. Devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçlarından (madde 326 ilâ 339) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,

cezalarının üçte ikisini infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yarar­lanabilirler. Ayrıca, suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçeve­sinde işlenen suçlar ile Terörle Mücadele Ka­nunu kapsamına giren suçlardan mahkûm olan çocuklar ile 1/1/1983 tarihli ve 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkila­tı Kanunu kapsamına giren suçlardan mahkûm olanlar hakkında koşullu salıverilme oranı üçte iki olarak uygulanır.

5275 sayılı Kanun’un 107/4. maddesinde birden çok müebbet veya hapis cezasına mahkû­miyet durumunda koşullu salıverilme süreleri ay­rıca belirlenmiştir.

Cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı, re­şit olmayanla cinsel ilişki, uyuşturucu veya uyarı­cı madde imal ve ticareti suçundan dolayı hapis cezasına mahkûm olanlar hakkında süreli hapis cezaları bakımından koşullu salıverilme oranı, dörtte üç olarak uygulanır. Ancak bu hüküm ço­cuklar hakkında uygulanmaz.

Koşullu salıverilme süresinin hesaplanma­sında, hükümlünün onbeş yaşını dolduruncaya kadar infaz kurumunda geçirdiği bir gün, iki gün olarak dikkate alınır.

Hükümlünün Kurumda İyi Hâl Göstermesi

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hak­kında Kanun’un 107/1. maddesine göre, “Koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için mahkûmun kurumdaki infaz süresini iyi hâili olarak geçirmesi gerekir.”

Hükümlülerin iyi hâili olup olmadıkları belir­lenirken, aynı Kanun’un 89/1. maddesine göre, “Hükümlüler, ceza infaz kurumlarında bulunduk­ları tüm aşamalarda, ceza infaz kurumlarının düzen ve güvenliği amacıyla konulmuş kurallara uyup uymadığı, haklarını iyi niyetle kullanıp kul­lanmadığı, yükümlülüklerini eksiksiz yerine geti­rip getirmediği, uygulanan iyileştirme program­larına göre toplumla bütünleşmeye hazır olup olmadığı, tekrar suç işleme ve mağdura veya başkalarına zarar verme riskinin düşük olup ol­madığı hususlarında idare ve gözlem kurulu tarafından iyi hâlin belirlenmesine esas olmak üzere en geç altı ayda bir değerlendirmeye tabi tutulur.”

Koşullu Salıverilmenin Uygulanamayacağı Bazı Hâller

5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107/16. maddesi uya­rınca, “5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, “Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar” başlıklı Dördüncü Bölüm, “Ana­yasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar” başlıklı Beşinci Bölüm, “Milli Savunmaya Karşı Suçlar” başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çer­çevesinde işlenmesi dolayısıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde, koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz.”

Keza Terörle Mücadele Kanunu’nun 17/2. maddesine göre de “Tutuklu veya hükümlü iken firar veya ayaklanma suçundan mahkûm edilmiş bulunanlar ile disiplin cezası olarak üç defa hüc­re hapsi cezası almış olanlar, bu disiplin cezaları kaldırılmış olsa bile şartla salıverilmeden yarar­lanamazlar” Ayrıca Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlardan mahkûm olanlar, hü­kümlerinin kesinleşme tarihinden sonra bu Kanu­nun kapsamına giren bir suçu işlemeleri halinde, şartla salıverilmeden yararlanamazlar (Terörle Mücadele Kanunu, m. 17/3). Yine “Ölüm cezala­rı, 14/7/2004 tarihli ve 5218 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile değişik 3/8/2002 tarihli ve 4771 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunla müebbet ağır hapis cezasına dönüştü­rülen terör suçluları ile ölüm cezaları ağırlaştırıl­mış müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen veya ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezasına mahkûm olan terör suçluları koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanamaz. Bunlar hakkında ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezası ölünce­ye kadar devam eder.”

İkinci defa tekerrür hükümlerinin uygulan­ması durumunda, hükümlü koşullu salıverilmez. Hükümlü hakkında ikinci defa tekerrür hükümle­rinin uygulanacağı hükümde belirtilir.

Ayrıca Ceza Muhakemesi Kanunu’nda ta­nımlanan disiplin hapsi ile İcra ve İflâs Kanunu’n­da düzenlenen tazyik hapsinde de koşullu salı­verilme uygulanmaz.

Koşullu Salıverilmede Usul

Hükümlünün koşullu salıverilebilmesi için talep veya rızasına gerek yoktur. Hükümlünün koşullu salıverilmesi hakkında ceza infaz kuru­mu idaresi tarafından hazırlanan gerekçeli rapor, infaz işlemlerinin yapıldığı yer infaz hâkimliğine verilir. İnfaz hâkimi, bu raporu uygun bulursa hü­kümlünün koşullu salıverilmesine dosya üzerin­den karar verir; raporu uygun bulmadığı takdirde gerekçesini kararında gösterir. Bu kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir, (m. 107/11).

Denetim süresi yükümlülüklere uygun ve iyi hâili olarak geçirildiği takdirde, ceza infaz edilmiş sayılır.

Koşullu salıverilen hükümlünün, denetim sü­resinde hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlemesi veya kendisine yüklenen yükümlülükle­re, infaz hâkiminin uyarısına rağmen, uymamak­ta ısrar etmesi hâlinde koşullu salıverilme kararı geri alınır.

Koşullu salıverilme kararının geri alınması hâlinde hükümlünün;

a) Sonraki suçu işlediği tarihten itibaren başlamak ve hak ederek tahliye tarihini geçmemek koşuluyla sonraki işlediği her bir suç için verilen hapis cezasının iki katı sürenin,

b) Yükümlülüklerine aykırı davranması hâ­linde, bu yükümlülüklere uymama tarihi ile hak ederek salıverilme tarihi ara­sındaki süreyi geçmemek koşuluyla ihlalin niteliğine göre takdir edilecek bir sürenin,

Ceza infaz kurumunda aynen çektirilmesi- ne karar verilir. Koşullu salıverilme kararının geri alınmasından sonra aynı hükmün infazı ile ilgili bir daha koşullu salıverilme kararı verilmez.

Denetim süresi içinde işlenen suçtan dolayı kamu davasının açılmasının ertelenmesine ka­rar verilmesi, hükmün açıklanmasının geri bıra­kılması, soruşturma ve kovuşturma evrelerinin uzlaşma ile sonuçlanması koşullu salıverilmenin geri alınmasını gerektirmez.

Koşullu salıverilme durumunda aslında dev­let, hükümlüyü cezalandırmaktan vazgeçme­mekte, deneme süresi içinde kendisine yüklenen yükümlülüklere uyması şartıyla kendisini salıver­mektedir. Denetim süresi yükümlülüklere uygun ve iyi hâili olarak geçirildiği takdirde de ceza infaz edilmiş sayılmaktadır.