İşçinin hafta tatil ücretine hak kazanabilme koşulları ve ücretin hesaplanması
İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63. maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir (İş K, m. 46/1)
Yargıtaya göre, hafta tatili bölünerek kullandırılamayacağından 24 saatten az kullandırılması halinde hiç kullandırılmamış sayılır. Ayrıca, 12 saat çalışıp 24 saat dinlenme şeklinde hatta tatili çalışması olmaz.
Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir (m. 46/II).
Uygulamada, işçinin haftalık normal çalışma süresini tamamladıktan sonra kendi hafta tatili gününde de çalıştırıldığı durumlara rastlanmaktadır. Bu durumda, işçinin hafta tatili günü için çalışmadan almaya hak kazandığı bir gündelik tutarındaki ücretine bir günlük çalışması karşılığında, bu çalışmanın haftalık çalışma süresini aşan bir fazla çalışma olması nedeniyle, yüzde elli zamlı olarak hesaplanan bir günlük ücret, başka bir deyişle işçinin 1,5 gündeliği daha eklenir. Böylece haftalık çalışma süresini tamamladıktan sonra hafta tatilinde çalışan işçiye toplam 2,5 gündelik ücret ödenmesi gerekir. Toplu iş sözleşmelerinde bu durumlarla ilgili olarak toplam 4 gündelik tutarına varan zamlı ücret ödemesinin kararlaştırıldığı görülmektedir. Yargıtayın isabetli bir kararına göre de, toplu iş sözleşmesinde, işçinin pazar günü çalışmasına karşılık hafta arasında hafta tatilinin verilmesi halinde 1+2=3 yevmiye ödeneceği yazılı olduğundan, işçinin sözleşmenin işçi yararına olan bu hükmünden yararlandırılması gerekir.
Buna karşılık, eski Kanun döneminde Yargıtayca belirtildiği gibi, haftanın tatilden önceki kanuni iş süresinde çalışma olmamışsa, işçi sadece hafta tatili günü çalışmış olmasından dolayı haftalık normal çalışma süresi doluncaya kadar normal yevmiyesini isteyebilir, ek ücret isteyemez. Bunun gibi, vardiya (posta) düzeninde çalışılan bir işyerinde, cumartesi günü saat 24.00’de vardiyaya giren işçinin pazar günü saat 8.00 e kadar çalışması pazar (hafta tatili) çalışması sayılmaz ve işçiye zamlı ödeme yapılmaz. Çünkü bu durum vardiya usulü çalışmanın bir sonucu olmakta ve işçiye aynca 24 saatlik dinlenme süresi verilmektedir. Yargıtaya göre vardiya düzeninde çalışan işçilerin de hafta tatili gününün 00.00’dan başlaması gerekir.
Yargıtayca kabul edildiği gibi, toplu iş sözleşmesinde hafta tatili günlerinde “pazar günü” çalışan işçilere o günün ücretinin yüzde 150 zamlı olarak ödeneceği kararlaştırılmışsa, vardiya sistemi gereği pazar günü çalışan işçilere o güne ait ücretinin yüzde 150 zamlı olarak ödenmesi gerekir. Hafta içinde bir gün izin verilmiş olması bu esası değiştirmez. Hafta tatilinde çalıştırıldığını kanıtlama yükümlülüğü işçiye, hafta içinde bir gün izin verildiği veya ücretinin ödendiğini kanıtlama yükümlüğü ise işverene” düşer.
Yargıtaya göre, ihtirazi kayıtsız imzalanmış bordroların hafta tatili yönünden işçiyi bağlaması ancak o bordroda hafta tatili ücretine ilişkin tahakkuka yer verilmiş olması halinde mümkündür.
Kanunda, hafta tatiline hak kazanmak için gerekli olan tatil gününden önce 63. maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmak koşulunun gerçekleşmesinde bazı günlerin çalışılmış gibi hesaba katılacağı ifade edilmektedir. Bunlar, çalışılmadığı halde kanunen çalışılmış gibi sayılan süreler (m. 66); günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya iş sözleşmesinden doğan tatil günleri; evlenmelerde üç güne kadar, ana ve babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri; bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinlerine ilişkin sürelerdir (m. 46/III).
Aynı şekilde, zorlayıcı ve ekonomik bir neden olmaksızın işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç günü işverence tatil edilmesi halinde bu süreler hesaba katılır. İşin bir haftadan fazla bir süre ile tatilini gerektiren zorlayıcı nedenlerin doğması halinde çalışılmayan günler için işçilere ödenen yanm ücret hafta tatili günü için de ödenir (aym m./V). Yüzde usulünün uygulandığı işyerinde hafta tatili ücreti işverence işçiye ödenir.
Borçlar Kanununda da hafta tatiline ilişkin bir düzenlemeye yer verilmiştir. Buna göre, işveren işçiye her hafta, kural olarak pazar günü veya durum ve koşullar buna imkân vermezse, bir tam çalışma günü tatil vermekle yükümlüdür (m. 421/1). Fakat bu Kanunda işçinin hangi koşullarla, hafta tatiline hak kazanacağına ilişkin bir düzenleme yapılmamıştır.