İşçinin gece çalıştırılmasına ilişkin yasal düzenlemeler nelerdir?
İş Kanununa göre, çalışma hayatında “gece” en geç saat 20’de başlayarak en erken sabah 6’ya kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren gün dönemidir. Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin “gece” başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması, yahut gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi suretiyle birinci fıkradaki hükmün uygulama şekillerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmalarına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi usulünü koymak veyahut gece işletilmelerinde ekonomik bir zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkarılabilir..
Gece çalışmalarına uygulanacak hükümlerin farklı olması nedeniyle, bazı işlerin hem gece hem de gündüz saatlerine rastlaması halinde, işin gece işi mi yoksa gündüz işi mi olduğunun belirlenmesi önemlidir. İş Kanunu uyarınca (m. 76/11) çıkarılan Yönetmeliğe göre, çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması gece çalışması sayılır. Gece ve gündüze rastlayan çalışma saatlerinin eşitliği halinde ise gece çalışmalarına uygulanan ve aşağıda belirtilen iş sağlığını koruyucu hükümler göz önüne alınarak, işin gece işi olduğunun kabul edilmesi gerekir.
Gece çalışmalarına ilişkin hükümler İşçilerin sağlık durumları göz önünde tutularak Kanunda gece çalışmaları ile ilgili bazı sınırlamalara yer verilmiştir:
*İşçilerin gece çalışmaları 7,5 saati geçemez (m. 69/111) ve gece çalışmasında işçilere fazla çalışma yaptırılamaz (m. 41/VI).
Yargıtaya göre, gece çalışmalarının günde 7,5 saati geçemeyeceğine ilişkin anılan hüküm karşısında, gece çalışmaları yönünden 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7,5 saati aşan gece çalışmaları için fazla çalışma ücreti ödenmelidir.
*İşçinin sağlık durumunun gece çalışmasına uygun olması
İş Kanununa göre, gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışılmasına uygun olduğu işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenir. Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilirler. İşçilerinin sağlık kontrollerinin masrafları işveren tarafından karşılanır . Gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, mümkünse gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir.
*Postaların değiştirilmesi
Gündüz ve gece devamlı işçi çalıştırılması ihtiyacı, İş Kanununda belirtilen (m. 76/11), nitelikleri dolayısıyla durmaksızın birbiri ardına işçi postaları ile yürütülen işler ile ilgili olabileceği gibi, işverenin böyle bir uygulamaya karar vermesi durumunda da söz konusu olabilir. Bu ayırıma göre işçi postalarını düzenleme esasları Yönetmelikte belirlenmiştir (m. 4).
Yargıtaya göre, iki vardiya (posta) esasının uygulandığı hastanede vardiyalarında 12’şer saat çalıştırılan hemşire, bunu bilerek işe girmiş olsa da, çalışma koşullarını belirleyen kaynaklar sıralamasında daha üst sırada bulunan Yönetmeliğin, gece postalarında işçilerin 7.5 saatten çok çalıştırılamayacaklanna ilişkin hükmü karşısında, iş sözleşmesi ile işyeri uygulamasının bağlayıcılığından söz edilemeyeceğinden, işçinin sözleşmeyi İş K. m. 24/11 son fıkrası uyarınca feshi ve kıdem tazminatı isteği haklıdır.
İş Kanununa göre, işveren gece postalarında çalıştırılacak işçilerin listesini ve bu işçiler için işe başlamadan önce alınan periyodik sağlık raporlarının bir nüshasını ilgili Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne vermekle yükümlüdür (m. 69/VI). Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir (m.69/VII). Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz (m.69/son).
Adı geçen Yönetmeliğe göre postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, işçilere 4857 sayılı tş Kanununun 68. maddesindeki esaslar uyarınca ara dinlenmesi verilir. İşin niteliği, bir işyerinin aynı bölümündeki bütün işçilere aym saatte ara dinlenmesi verilmesine olanak bırakmıyorsa, bu dinlenme işçilere, gruplar halinde arka arkaya çalışma süresinin ortalarından başlayarak İş Kanunu ve bu Yönetmelikteki esaslara göre verilir (m. 10). Bu işlerde, işçilere haftanın bir gününde 24 saatten az olmamak üzere ve nöbetleşe hafta tatili verilmesi zorunludur (m. 11).
Gece çalıştırma yasağı
İş Kanununa göre, sanayie ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır (m. 73/1). Onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar bir yönetmelikte gösterilir (m. 73/II). Gece çalıştırma yasağı, bu sınırlamalar dışında kalan işlerin yapıldığı işyerlerinde ve bu arada hastane, dispanser, eczane, hamam, lokanta, otel gibi yerlerle, sinema, tiyatro gibi eğlence yerleri için söz konusu değildir.