^{Hakim ve Bağlı Şirket Ne Demektir?}

6762 sayılı Eski Türk Ticaret Kanununda düzenlenmemiş bulu­nan şirketler topluluğu düzenlemesi, 6102 sayılı Yeni Ticaret Kanu­nunda düzenlenmiştir.

6102 sayılı Yeni Ticaret Kanununun 195/4’tincü maddesinde şir­ketler topluluğu tanımlanarak topluluk şirketinin anlamı da hüküm al­tına alınmıştır.

6102 sayılı Yeni Ticaret Kanununun 195/4’üncü maddesine göre; hakim şirkete doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunan şirketler, onunla birlikte şirketler topluluğunu oluşturur. Hâkim şirketler ana, bağlı şirketler yavru şirket konumundadır.

Hakim ve Bağlı Şirket

6102 sayılı Yeni Ticaret Kanununun 195/1’inci maddesinde ha­kim ve bağlı şirkete ilişkin düzenleme aşağıda yer aldığı şekildedir.

“Bir ticaret şirketi, diğer bir ticaret şirketinin, doğrudan veya do­laylı olarak;

1. Oy haklarının çoğunluğuna sahipse veya,
2. Şirket sözleşmesi uyarınca, yönetim organında karar alabilecek çoğunluğu oluşturan sayıda üyenin seçimini sağlayabilmek hakkını haizse veya,
3. Kendi oy hakları yanında, bir sözleşmeye dayanarak, tek başı­na veya diğer pay sahipleri ya da ortaklarla birlikte, oy haklarının ço­ğunluğunu oluşturuyorsa,

birinci şirket hâkim, diğeri bağlı şirkettir. Bu şirketlerden en az birinin merkezi Türkiye’de ise, bu Kanundaki şirketler topluluğuna ilişkin hükümler uygulanır.

Bir ticaret şirketi, diğer bir ticaret şirketini, bir sözleşme gereğin­ce veya başka bir yolla hâkimiyeti altında tutabiliyorsa, birinci şirket hakim, diğeri bağlı şirkettir. Bu şirketlerden en az birinin merkezi Türkiye’de ise, bu Kanundaki şirketler topluluğuna ilişkin hükümler uygulanır.”

Yukarıdaki kanuni hükümde “kontrol” ölçütüne uygun olarak ha­kimiyet olanakları araçları belirtilmiştir. Belirtilen araçlardan herhangi birinin varlığı halinde fiili şirketler topluluğu meydana gelmektedir. Bu durum, sözlesmesel şirketler topluluğundan farklı bir topluluğu kümler uygulanır. Hakim teşebbüs tacir sayılır. Konsolide tablolar halikındaki hükümler saklıdır.” hükmü yer almaktadır.

6102 sayılı Yeni Ticaret Kanununun 195/6’ncı maddesinde ise; ‘”Şirketler topluluğuna ilişkin hükümlerin uygulanmasında “yönetim kurulu” terimi limited şirketlerde müdürleri, sermayesi paylara bö­lünmüş komandit şirketler ile şahıs şirketlerinde yöneticileri, diğer tü­zel kişilerde yönetim organını ve gerçek kişilerde gerçek kişinin ken­disini ifade eder.” hükmü yer almaktadır.

6102 sayılı Yeni Ticaret Kanununun 195’inci maddesi, Almanya başta olmak üzere hemen hemen tüm ülkelerin şirketler topluluğuna ilişkin düzenlemelerinin aksine, şirketler topluluğunun sermaye şirket­lerinden oluşmasını öngörmüş, şirket sıfatını taşımayan kişi topluluk­larının, şahıs şirketlerinin, tek kişiye, derneğe, İktisadî devlet teşekkül­lerine ve kamu tüzel kişilerine ait ticarî işletmelerin ve gerçek kişile­rin, yani geniş anlamda “teşebbiis”lerin, topluluk üyesi olmasını kabul etmemiştir. Sistemimize göre yukarıda da açıklandığı gibi bir kollektif ve komandit şirket, bir topluluk şirketi olamaz. Bunun kapsamlı bir is­tisnası 6102 sayılı 6102 sayılı Yeni Ticaret Kanununun 195/5’inci maddesinde öngörülmüştür. Bir şirketler topluluğunun tepesinde ser­maye şirketi olmayan herhangi bir özel veya kamu tüzel kişisi, gerçek kişi veya ticarî işletme bulunabilir. Bunların merkezleri veya yerleşim yerleri yurt dışında da bulunabilir. Tüm bu olgular söz konusu toplu­luğun şirketler topluluğu kabul edilmesine engel olmaz, şirketler top­luluğuna ilişkin özel hükümlerin uygulanmamasının gerekçesini oluş­turamaz.

6102 sayılı Yeni Ticaret Kanununun 195/5’inci maddesi; anılan özel hükümlerin uygulanmasından kaçınmanın (kurtulmanın) yollarını kapatmak amacıyla, geniş kavramlara ve ifadelere yer vermiştir. Bu sebeple hüküm, sıfatı, türü, amacı, görevi, yetkileri ve ehliyet durumu ne olursa olsun, gerçek ve tüzel kişiyi ya da işletmeyi niteleyip uygu­lamadan kaçınmaya yol açabilecek yorumlara müsait değildir. Hükme hukuki şekilden hareketle istisna getirilmemesi ve amaca sıkı bağlılık ilkesine göre yapılacak yorumların tercih edilmesi, hükmün öngörül­me amacının yönergesidir. Onun için “işletme” sözcüğü de bilinçle seçilmiştir. “İşletme” kavramının “teşebbüs”ü veya benzeri diğer kav­ramları kapsadığı da şüphesizdir.