Dava şartları nasıl incelenir?

Madde 115- (1) Mahkeme, dava şartlarının mevcut olup olmadığını, dava­nın her aşamasında kendiliğinden araştırır. Taraflar da dava şartı noksanlığını her zaman ileri sürebilirler.

• Mahkeme, dava şartı noksanlığını tespit ederse davanın usulden reddi­ne karar verir. Ancak, dava şartı noksanlığının giderilmesi mümkün ise bunun tamamlanması için kesin süre verir. Bu süre içinde dava şartı noksanlığı gideril­memişse davayı dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddeder.
• Dava şartı noksanlığı, mahkemece, davanın esasına girilmesinden önce fark edilmemiş, taraflarca ileri sürülmemiş ve fakat hüküm anında bu nok­sanlık giderilmişse, başlangıçtaki dava şartı noksanlığından ötürü, dava usulden reddedilir.

Dava şartlarının incelenmesi açıklama

115. maddede, dava şartlarının incelenmesi usulü düzenlenmiştir.

Dava şartları, mahkemenin uyuşmazlığın esasını inceleyebilmesi için bulunması gereken, varlığı ya da yokluğu hakim tarafından davanın her aşamasında kendiliğinden gözetilen ve taraflarca da eksikliği davanın her aşamasında ileri sürülebilen durumlardır. Bu nedenle, mahkeme, dava şar­tlarının mevcut olup olmadığını, davanın her aşamasında kendiliğinden araştırır. Taraflar da dava şartı noksanlığını her zaman ileri sürebilirler (HMKmd. 115/1). Bu bakımdan mahkeme, tarafların talepleri ve beyanları ile bağlı değildir. Taraflarca hazırlanma ilkesinin uygulandığı bir dava olsa bile mahkeme dava şartlarını kendiliğinden araştırıp gözetmekle yükümlü­dür. Zira, dava şartlan, davanın dinlenebilmesi (mesmu olması, kabule şa­yan olması) şartları niteliğindedir.

Mahkeme, dava şartı noksanlığını tespit ederse davanın usulden red­dine karar verir. Ancak, dava şartı noksanlığının giderilmesi mümkün ise bunun tamamlanması için kesin süre verir. Bu süre içinde dava şartı nok­sanlığı giderilmemişse davayı dava şartı yokluğu sebebiyle usulden redde­der (HMK md. 115/2). Dava şartı yokluğundan reddedilen dava daha sonra noksan olan dava şartının tamamlanmasından sonra yeniden açılabilir.

Mahkeme, kural olarak, ön inceleme aşamasında dava şartlarını ince­ler (HMK md. 137/1). Ancak bu konuda bir sınırlama olmayıp hakim dava şartları noksanlıklarım davanın her aşamasında re’sen inceler ve taraflar da davanın her aşamasında ileri sürebilirler. Ön inceleme aşamasında dava şartları öncelikle (HMK md. 138/1) ve kural olarak dosya üzerinden karara bağlanır. Ancak mahkeme gerekli görüyorsa bu konuda tarafları ön incele­me duruşmasında (HMK md. 140) dinledikten sonra da karar verebilir. Ge­nel dava şartlarının inceleme sırası doktrin ve yargı uygulamasına bırakıl­mıştır. Burada ilk önce mahkemeye ilişkin dava şartlarından işe başlamak gerekir. Mahkemeye ilişkin dava şartlarının kendi arasındaki inceleme sıra­sı da yargı hakkı, yargı yolu, görev ve kamu düzenine ilişkin yetki şeklinde olmalıdır. Mahkemeye ilişkin dava şartlarından sonra taraflara ve en son olarak da dava konusuna ilişkin olanlar inceleme konusu yapılmalıdır.

Dava şartı noksanlığı, mahkemece, davanın esasına girilmesinden önce fark edilmemiş, taraflarca ileri sürülmemiş ve fakat hüküm anında bu noksanlık giderilmişse başlangıçtaki dava şartı noksanlığından ötürü, dava usulden reddedilemez (HMK md. 115/3). Buna göre, örneğin dava ehliyeti olmayan küçüğün davayı açtıktan sonra ergin olması halinde, dava ehliyeti noksanlığı ortadan kalktığından, artık bu nedenle davanın reddine karar verilemiyecektir.

Dava şartı yokluğundan dolayı davanın usulden reddi kararma karşı nihai karar olması nedeniyle kanun yoluna başvurulabilir (HMKmd. 341).