CMK m. 123 Elkoyma İşlemi Nasıl Yapılır?

Elkoyma, ceza muhakemesinde delil olabilecek ya da ileride müsadere edilebilecek eşya üzerinde zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması demektir. Belirtelim ki elkoyma arama­dan ayrı bir koruma tedbiri olarak Yasa’da düzenlenmiştir. Bunun anlamı şudur: Elkoy- ma kararı veya emri, elkonulacak eşyanın bulunduğu kişiden istenmesine ve kişi rızasıy­la bu şeyi vermezse onun zorlama (disiplin) hapsine konulmasına olanak sağlar (CMK m.124/2). Elkoyma kararı kişinin üzerinin veya eşyasının veya konutunun aranmasına olanak vermez. Elkonulacak eşyanın ilgili kişide olduğu konusunda şüphe varsa veya sadece elkoyma kararının verilmesinin elkonulacak şeye ulaşmayı zorlaştıracağı düşünü­lüyorsa arama kararı verilmelidir. Arama kararının sonucunda, arama hükümleri çerçe­vesinde elkoyma işlemi yapılabilir.

Elkoymanın Konusu

Elkoyma tedbirinin konusu şunlar olabilir: 1)İspat aracı olarak yararlı görülen mal varlığı değerleri, başka bir anlatımla deliller, 2)eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluş­turan mal varlığı değerleri (CMK m.123/2).

Belirtelim ki iyiniyetli üçüncü kişilere ait olmamak koşuluyla 1)kasıtlı bir suçun işlen­mesinde kullanılan eşya veya 2)suçun işlenmesine tahsis edilen ya da 3)suçtan meydana gelen veya suçun işlenmesinde kullanılmak üzere hazırlanan eşya, müsadereye konu olan eşyadır (TCK m.54/1).

Suçun işlenmesiyle elde edilen veya suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaatlerle bunların değerlendirilmesi veya dönüştürülmesi sonu­cunda ortaya çıkan ekonomik kazançlar da müsadereye konu olan malvarlığı değerleridir (TCK m.55).

Belgeler de elkoymaya konu olabilir. Devlet sırrı niteliğindeki bilgileri içeren belgelere de elkonulması mümkündür. Ancak hapis cezasının alt sınırı beş yıl veya daha fazla olan suçlarla ilgili olarak Devlet sırrı niteliğindeki bilgileri içeren belgeler sadece mahkeme hâkimi veya heyeti tarafından incelenebilir. Yasa koyucu bu belgelerin mahkemede delil olarak nasıl tartışılacağını, diğer delillerin tartışılma yönteminden farklı düzenlemiştir. Söz konusu belgeler açık duruşmada okunarak iddia ve savunmanın tartışmasına açılmaz. Bu belgelerde yer alan ve sadece yüklenen suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikte olan bilgiler, hâkim veya mahkeme başkanı tarafından tutanağa geçirtilir (CMK m.125). Bu tutanak, taraflara okunarak tartışılabilir.

Yasa koyucu, müsadere edilecek mal varlığı değerlerine elkonulması koşullarını ayrı­ca düzenlemiştir (CMK m.128). Yasa’da belirtilen bu değerlere el konulması ancak yine Yasa’da sayılan suçlar açısından söz konusu olabilir. Belirtilen suçların dışındaki suçların soruşturma ve kovuşturulmasında elkoyma tedbiri genel hükümlere göre yerine getirilir.

Taşınmazlara, Hak ve Alacaklara Elkonulması

Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkonulmasına Yasa’da gösterilen suçların soruşturulması ve kovuşturulması aşamasında başvurulabilir. Bu tedbire karar verilebilmesi için şu iki koşul birlikte aranır: 1) Sayılan suçlardan birinin işlendiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin bulunması, 2) elkonulacak taşınmazların, hak ve alacakların bu suçlardan elde edildiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin bu­lunması (CMK m.128/1).

Bu tedbir kapsamında elkonulan taşınmaz, hak ve alacakların idaresi gerektiğinde bu malvarlığı değerlerinin yönetimi amacıyla kayyım atanabilir. Bu durumda 133 üncü mad­de hükümleri kıyasen uygulanır (128/10). Tedbire ve kayyım atanmasına ancak hâkim karar verebilir (CMK m.128/9). Bu bağlamda soruşturma sırasında sulh ceza hakimi, ko­vuşturma sırasında ise mahkeme bu tedbire karar vermeye yetkilidir.

Taşınmazlar, hak ve alacaklar hakkında CMK m.128 hükmü gereğince elkoyma kara­rı alınabilmesi için ilgisine göre Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Sermaye Piyasası Kurulu, Mali Suçları Araştırma Kurulu, Hazine Müsteşarlığı ve Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumundan, suçtan elde edilen değere ilişkin rapor alınmalıdır. Bu rapor en geç üç ay içinde hazırlanır. Özel sebepler zorunlu kıldığında bu süre talep üzerine iki ay daha uzatılabilir (CMK m.128/1).

Bu tedbirin uygulanabileceği suçlar şunlardır (CMK m.128/2):

• Türk Ceza Kanununda tanımlanan; 1) Soykırım ve insanlığa karşı suçlar (madde 76, 77, 78), 2) Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti (madde 79, 80) ile organ veya doku ticareti (madde 91), (2), 3) Hırsızlık (madde 141, 142), 4) Yağma (madde 148, 149), 5) Güveni kötüye kullanma (madde 155), 6) Dolandırıcılık (madde 157, 158), 7) Hileli iflas (madde 161), 8) Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticare­ti (madde 188), 9) Parada sahtecilik (madde 197), 10) Suç işlemek amacıyla örgüt kurma (madde 220, fıkra üç), 11) İhaleye fesat karıştırma (madde 235), 12) Edimin ifasına fesat karıştırma (madde 236), 13) Tefecilik (madde 241), (2), 14) Zimmet (madde 247), 15) İrtikap (madde 250), 16) Rüşvet (madde 252), 17) Devletin Gü­venliğine Karşı Suçlar (madde 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308), 18) Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309, 311, 312, 313, 314, 315, 316), 19) Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (madde 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337) suçları.
• Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı (madde 12) suçları,
• Bankalar Kanununun 22 nci maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımla­nan zimmet suçu,
• Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar,
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68 ve 74 üncü maddelerinde tanımlanan suçlar.
• asa’da bu tedbire konu olacak mal, hak ve alacaklar da belirlenmiştir (CMK m.128/1). Şüpheli ve sanığa ait 1) taşınmazlara, 2) kara, deniz veya hava ulaşım araçlarına, 3) banka veya diğer mali kurumlardaki her türlü hesaba, 4) gerçek veya tüzel kişiler nezdindeki her türlü hak ve alacaklara, 5) kıymetli evraka, 6) ortağı bulunduğu şirketteki ortaklık payları­na, 7) kiralık kasa mevcutlarına, 8) diğer malvarlığı değerlerine elkonulabilir.

Belirtelim ki bu taşınmaz, hak, alacak ve diğer mal varlığı değerlerinin şüpheli veya sanıktan başka bir kişinin zilyetliğinde bulunması hâlinde de elkoyma işlemi yapılabilir.

Taşınmaza elkonulması kararı, tapu kütüğüne şerh verilmek suretiyle icra edilir (CMK m.128/3).

Kara, deniz ve hava ulaşım araçları hakkında verilen elkoyma kararı, bu araçların ka­yıtlı bulunduğu sicile şerh verilmek suretiyle icra olunur (CMK m.128/4).

Banka veya diğer mali kurumlardaki her türlü hesaba elkonulması kararı, teknik ileti­şim araçlarıyla ilgili banka veya mali kuruma derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili banka veya mali kuruma ayrıca tebliğ edilir. Elkoyma kararı alındıktan sonra, hesaplar üzerinde yapılan bu kararı etkisiz kılmaya yönelik işlemler geçersizdir (CMK m.128/5).

Şirketteki ortaklık paylarına elkoyma kararı, ilgili şirket yönetimine ve şirketin kayıtlı bulunduğu ticaret sicili müdürlüğüne teknik iletişim araçlarıyla derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili şirkete ve ticaret sicili müdürlüğüne ayrıca tebliğ edilir (CMK m.128/6).

Hak ve alacaklara elkoyma kararı, ilgili gerçek veya tüzel kişiye teknik iletişim araçla­rıyla derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili gerçek veya tüzel kişiye ayrıca tebliğ edilir (CMK m.128/7).

Bu madde hükmüne göre alınan elkoyma kararının gereklerine aykırı hareket edilmesi TCK m.289’da tanımlanan koruma görevini kötüye kullanma suçunu oluşturur (CMK m.128/8).

Muhafaza (Koruma) Altına Alma ve Elkoyma

Kişi yanında bulundurduğu ispat aracı olabilecek bir şeyi ya da eşya veya kazanç müsa­deresine konu olacak mal varlığı değerlerini istem üzerine göstermek ve teslim etmekle yükümlüdür (CMK m.124). Kişi bu tür değerleri rızasıyla teslim ederse bunlar muhafaza (koruma) altına alınır. Yanında bulunduran kişi bu değerleri rızasıyla teslim etmezse bun­lara elkonulur (CMK m.123). Ayrıca yanında bulunduran kişi söz konusu eşyayı teslim etmekten çekinirse bu kişi hakkında zorlama (disiplin) hapsine de karar verilir (CMK m.60,124/2). Ancak belirtelim ki tanıklıktan çekinme hakkına sahip olanlar yanlarında bulunan değerleri de vermek zorunda değillerdir. Dolayısıyla bu kişiler hakkında zorlama (disiplin) hapsi uygulanmaz (CMK m.124).

Zorlama hapsi hüküm verilinceye kadar ve her hâlde üç ayı geçemez. Kişi, elkonulacak eşyayı verdiğinde derhâl serbest bırakılır (CMK m.60).

Elkoyma Karar ve Emrinin Verilmesi, Denetlenmesi

Elkoyma tedbirine, soruşturma evresinde, Cumhuriyet savcısının talebi üzerine sulh ceza hâkimince karar verilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamayan hâllerde ise kolluk amirinin yazılı emriyle kolluk gö­revlileri, elkoyma işlemini gerçekleştirirler (Ay m.20,21; CMK m.127/1).

Belirtelim ki iletişimin denetlenmesi sırasında, yapılmakta olan soruşturma veya ko­vuşturmayla ilgisi olmayan ancak telekomünikasyonun denetlenmesi tedbirine konu olan suçlardan birinin işlendiği şüphesini uyandırabilecek bir delil elde edilirse bu delil ko­ruma altına alınır. Durum derhâl Cumhuriyet savcılığına bildirilir (CMK m.138/2). Bu hüküm, kolluğa doğrudan Cumhuriyet savcısının emri veya sulh ceza hâkiminin kararı olmadan elkoyma yetkisi veren bir hükümdür.

Hâkim kararı olmaksızın yapılan elkoyma işlemi, yirmi dört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını elkoymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde elkoyma kendiliğinden kalkar (Ay m.20,21; CMK m.127/3). Zilyedliğinde bulunan eşya veya diğer mal varlığı değerlerine elkonulan kimse de hâkimden her zaman bu ko­nuda bir karar verilmesini isteyebilir (CMK m.127/4). Kanaatimizce, hâkimin vereceği bu karara karşı itiraz yoluna gidilebilir (CMK m.267).

Belirtelim ki Yasa’da elkoyma kararının içeriği ortaya konulmamıştır. Kanaatimizce, aramada olduğu gibi elkoyma kararında da elkonulacak eşyanın özellikleri belirtilmelidir. Elkonulacak eşyanın ilgili kişide olduğu konusunda şüphe varsa arama kararı verilmelidir. Arama kararının sonucu olarak arama hükümleri çerçevesinde elkoyma işlemi yapılabilir.

Elkoyma İşleminin Yapılması

Elkoyma işlemi tutanağa bağlanır (CMK m.169). İşlemi yapan kolluk görevlisinin açık kimliği, elkoyma işlemine ilişkin bu tutanağa geçirilir (CMK m.127/2). Elkoyma işlemi, suçtan zarar gören mağdura gecikmeksizin bildirilir (CMK m.127/5). Askerî mahallerde yapılacak elkoyma işlemi, Cumhuriyet savcısının istem ve katılımıyla askerî makamlar tarafından yerine getirilir (CMK m.127/6). Bununla birlikte; gecikmesinde sakınca bulu­nan hâllerde Cumhuriyet savcısının yazılı emriyle de askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri tarafından elkoyma işlemi yapılabilir (CMK m.127/6).

Elkonulamayacak Eşya

Mektuplar, Belgeler

Yakınlık (CMK m.45) veya meslek ve sürekli uğraşıları nedeniyle tanıklıktan çekinmeye (CMK m.46) hakkı olan kimselerle şüpheli veya sanık arasındaki mektuplara ve belgelere elkonulamaz. Ancak bunların bu kimselerin yanında bulunması gerekir (CMK m.126).

Tekrar belirtelim ki savunma hakkının dokunulmazlığı şüpheli veya sanıkla müdafi ara­sında gönderilmiş olan mektup ve belgelere de elkonulamamasını gerektirir. Bu husus Ceza Muhakemesi Yasası m.154’te ayrıca belirtilmiştir. Müdafi ile şüpheli veya sanık arasında gön­derilen mektup ve belgelere hem müdafiin tanıklıktan çekinmeye hakkı olan kişilerden olması nedeniyle hem de CMK m.154’teki özel hüküm dolayısıyla elkonulamayacaktır. Bu durum, yasa koyucunun savunma hakkının dokunulmazlığına verdiği önemi ortaya koymaktadır.

Basın Araçları

Anayasa’ya göre, yasaya uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklenti­leri ile basın araçlarına, suç aleti olduğu gerekçesiyle elkonulamaz, bunlar müsadere edi­lemez veya işletilmekten alıkonulamaz (Ay m.30).

Elkonulan Eşyanın İadesi

Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşya veya diğer mal varlığı değerleri, soruşturma ve kovuşturma açısından elde tutulmasına gerek kalmaması veya müsade­re edilmeyeceğinin anlaşılması hâlinde geri verilir. Bu eşya veya mal varlığı değerlerinin re’sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tara­fından karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir (CMK m.131/1).

Elkonulan eşya veya diğer mal varlığı değerleri, suçtan zarar gören mağdura ait olması ve bunlara delil olarak artık ihtiyaç bulunmaması hâlinde sahibine iade edilir (CMK m.131/2).

Elkonulan Eşyanın Korunması veya Elden Çıkarılması

Elkonulan eşyanın değerinin korunması ve zarar görmemesi için gerekli tedbirler alınır (CMK m.132/4). Ancak elkonulan eşyanın korunması Devlete fazla yük getirecekse eşya, bakım ve gözetimiyle ilgili tedbirleri almak ve istendiğinde derhâl iade edilmek koşuluyla korunmak üzere, şüpheliye, sanığa veya diğer bir kişiye teslim edilebilir. Bu tür teslim, teminat gösterilmesi koşuluna bağlanabilir (CMK m.132/5). Elkonulan eşyanın şüpheliye, sanığa veya üçüncü bir kişiye teslimine soruşturma evresinde Cumhuriyet başsavcılığı, kovuşturma evresinde mahkeme karar verir (CMK m.132/5).

Elkonulan eşya, zarara uğraması veya değerinde esaslı ölçüde kayıp meydana gelme tehlikesi bulunması hâlinde hükmün kesinleşmesinden önce elden çıkarılabilir. Elden çı­karmaya, soruşturma evresinde sulh ceza hâkimi, kovuşturma evresinde mahkeme karar verir. Karar verilmeden önce eşyanın sahibi olan şüpheli, sanık veya ilgili diğer kişiler dinlenir; elden çıkarma kararı, kendilerine bildirilir (CMK m.132/1-3).

Elkonulan eşya, delil olarak saklanmasına gerek kalmaması hâlinde rayiç değerinin derhâl ödenmesi karşılığında, ilgiliye teslim edilebilir. Bu durumda, müsadere kararının konusunu ödenen rayiç değer oluşturur (CMK m.132/6).

Rastlantı Sonucunda Elde Edilen Deliller

Elkoyma koruma tedbirlerinin uygulanması sırasında, yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak diğer bir suçun işlendiği şüphesini uyandırabilecek bir delil elde edilirse bu delil koruma altına alınır ve durum Cumhuriyet başsavcılığına derhâl bildirilir (CMK m.138).

Özel Elkoyma Şekilleri

Postada Elkoyma

Suçun delillerini oluşturduğundan şüphe edilen ve gerçeğin ortaya çıkarılması için soruş­turma ve kovuşturmada adliyenin eli altında olması zorunlu sayılıp, posta hizmeti veren her türlü resmî veya özel kuruluşta bulunan gönderilere, sulh ceza hâkiminin veya gecik­mesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının kararıyla elkonulabilir (CMK m.129/1). Belirtelim ki genel elkoymadan farklı olarak gecikmede tehlike gerekçesiyle kol­luk amirlerine postada elkoyma emri verme yetkisi tanınmamıştır.

Sulh ceza hâkiminin kararı veya Cumhuriyet savcısının emri kolluğa bildirilir. Kara­rın ve emrin gereğini yerine getiren kolluk memurları, elkoydukları gönderilerin içinde bulunan zarfları veya paketleri açamazlar. Elkonulan gönderiler, ilgili posta görevlileri­nin önünde mühür altına alınır ve derhâl elkoyma kararını veya emrini veren hâkim veya Cumhuriyet savcısına teslim edilir (CMK m.129/2). Bununla birlikte, elkoyma kararı veya emrinin aşağıda sayılan suçlarla ilgili olarak verilmesi halinde gönderilerin bulunduğu zarf veya paketler Cumhuriyet savcısının talimatıyla kolluk memurları tarafından açılabilir.

1. 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yer alan;
2. Tehlikeli maddelerin izinsiz olarak bulundurulması veya el değiştirmesi (madde 174), 2. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188) suçları.
3. 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkın­da Kanunun 12 nci ve 13 üncü maddelerinde tanımlanan suçlar.
4. 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 67 nci ve 68 inci maddelerinde tanımlanan suçlar (CMK m.129/3).

Gönderiler kendilerine teslim edilen makamlar, gönderinin açılmamasına veya açılıp da içeriği bakımından adliyenin eli altında tutulmasına gerek bulunmadığına karar verir­lerse bu gönderiler hemen ilgililere teslim olunur (CMK m.129/5).

Soruşturma ve kovuşturmanın amacına zarar verme olasılığı bulunmadıkça, alınmış tedbirler ilgililere bildirilir (CMK m.129/4).

Belirtelim ki bir avukatın gönderilerine postada elkonulacaksa (CMK m.130/3), avuka­tın bürosunda yapılan aramanın şartlarına uyulmalıdır. Bu elkoymada, Baro başkanı veya onu temsil eden bir avukat elkoymada hazır bulundurulur. Baro başkanı veya onu temsil eden avukat, elkonulacak şeylerin avukatla müvekkili arasındaki mesleki ilişkiye ait olduğu­nu öne sürerek karşı koyduğunda, bu eşya ayrı bir zarf veya paket içerisine konularak hazır bulunanlarca mühürlenir ve bu konuda gerekli kararı vermesi, soruşturma evresinde sulh ceza hâkiminden, kovuşturma evresinde hâkim veya mahkemeden istenir. Hâkim ve mah­keme, yirmi dört saat içinde karar verir. Yetkili hâkim, elkonulan eşyanın avukatla müvekkili arasındaki mesleki ilişkiye ait olduğunu saptadığında, elkonulan şey derhâl avukata iade edi­lir ve yapılan işlemi belirten tutanaklar ortadan kaldırılır (CMK m.130/2,3).

Zorlama Amaçlı Elkoyma

Zorlama Amaçlı Elkoymanın Ön Şartı: Sanığın Kaçaklığına Karar Verilmesi Hakkındaki soruşturmanın veya kovuşturmanın sonuçsuz kalmasını sağlamak amacıyla yurt içinde saklanan veya yabancı ülkede bulunan ve bu nedenle Cumhuriyet savcısı veya mahkeme tarafından kendisine ulaşılamayan kişiye kaçak denir (CMK m.247/1). Hak­kında, CMK m.248’de gösterilen katalog suçlardan dolayı soruşturma veya kovuşturma başlatılmış olan şüpheli veya sanığın, yetkili Cumhuriyet savcısı veya mahkemece usulüne göre yapılan tebligata uymamasından dolayı verilen zorla getirilme kararı da yerine geti­rilemez ise, Cumhuriyet savcısı veya mahkeme;

1. Çağrının bir gazete ile şüpheli veya sanığın bilinen konutunun kapısına asılmak suretiyle ilânına karar verir; yapılacak ilânlarda, on beş gün içinde gelmediği tak­dirde 248 inci maddede gösterilen tedbirlere hükmedilebileceğini ayrıca açıklar,
2. Bu işlemlerin yerine getirildiğinin bir tutanak ile saptanmasından itibaren on beş gün içinde başvurmayan sanığın kaçak olduğuna karar verir.

Zorlama Amaçlı Elkoymaya Karar Vermeye Yetkili Merci

Kaçağın Cumhuriyet savcısına başvurmasını veya duruşmaya gelmesini sağlamak ama­cıyla Türkiye’de bulunan mallarına, hak ve alacaklarına amaçla orantılı olarak Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi veya mahkeme kararıyla elkonulabilir ve gerek­tiğinde idaresi için kayyım atanır. Elkoyma ve kayyım atama kararı müdafiine bildirilir (CMK m.248/1).

Elkonulan mal, hak ve alacakların korunmasında, elkoymaya ilişkin hükümler uygu­lanır. Tedbirlere ilişkin kararların özetinin bir gazetede ilânına sulh ceza hâkimince veya mahkemece karar verilebilir (CMK m.248/3). Kaçak yakalandığında veya kendiliğinden gelerek teslim olduğunda elkoymanın kaldırılmasına karar verilir (CMK m.248/4).

Sulh ceza hâkimi veya mahkeme elkoymaya karar verdiğinde, kaçağın yasal olarak bakmakla yükümlü bulunduğu yakınlarının alınan tedbirler nedeniyle yoksulluğa düşe­bileceklerini saptarsa, bunların geçimlerini sağlamak üzere, elkonulan mal varlığından sosyal durumları ile orantılı miktarda yardımda bulunulması konusunda kayyıma izin verir (CMK m.248/6). Bu kararlara karşı itiraz edilebilir (CMK m.248/8).

Zorlama Amaçlı Elkoyma Tedbirinin Uygulanabileceği Suçlar

Zorlama amaçlı elkoyma tedbirine aşağıda belirtilen şu suçların soruşturulması ve kovuş- turulmasında başvurulabilir:

• Türk Ceza Yasası’nda tanımlanan, 1) soykırım ve insanlığa karşı suçlar (TCK m.76- 78), 2) göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti (TCK m.79-80), 3) hırsızlık (TCK m.141-142), 4) yağma (TCK m.148-149), 5) güveni kötüye kullanma (TCK m.155), 6) dolandırıcılık (TCK m.157-158), 7) hileli iflas (TCK m.161), 8) uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (TCK m.188), 9) parada sahtecilik (TCK m.197), 10) suç işlemek amacıyla örgüt kurma (TCK m.220), 11) ihaleye fesat karıştırma (TCK m.235), 12) edimin ifasına fesat karıştırma (TCK m.236), 13) zimmet (TCK m.247), 14) irtikâp (TCK m.250), 15) rüşvet (TCK m.252), 16) Devletin güvenliği­ne karşı suçlar (TCK m.302-308), 17) Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309, 310, 311, 312, 313), 18) Silahlı örgüt (madde 314) veya bu örgütlere silah sağlama (madde 315), 19) Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (madde 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337) suçları,
• Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Yasa’da tanımlanan silah ka­çakçılığı (m.12) suçları,
• Bankalar Yasası m.22/3,4’te tanımlanan zimmet suçu (5411 sayılı Bankacılık K. m.160),
• Kaçakçılıkla Mücadele Yasası’nda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar,
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası m.68 ve 74’te tanımlanan suçlar.

Zorlama Amaçlı Elkoyma Tedbirinin Süresi

Kaçak yakalandığında veya kendiliğinden gelerek teslim olduğunda, elkoymanın kaldırıl­masına karar verilir (CMK m.248/4).

Basılmış Eserlere Elkoyma

Basılmış eserlere elkonulması basın özgürlüğünü yakından ilgilendirdiğinden Anayasa’da düzenlenmektedir (Ay m.28). Basılmış eserlere, ya delil elde etme amacıyla ya da mü­sadereyi mümkün kılmak için elkonulur. Delil elde etmek için basılmış eserlerin tümü­ne elkoymaya gerek yoktur. Bu tür bir elkoyma basın özgürlüğünü de etkilemez. Basın Yasası’nda, delil olarak her türlü basılmış eserin en fazla üç adedine elkonulabileceği belirtilmiştir. Delil olan basılmış araca Cumhuriyet savcısı, gecikmede sakınca bulunan hâllerde kolluk elkoyabilir (Basın K. m.25).

Müsadere için elkoymada ise basılmış eserlerin tamamına elkonulur. Basılmış eser­lerin tamamına elkoymaya öğretide toplatma da denilmektedir. Toplatma için basılmış eserle, 1)Yasa’da belirtilen belirli suçların işlendiği iddia edilmeli, 2)bu suçlardan dolayı soruşturma veya kovuşturmaya başlanmış olmalı, 3)hâkim tarafından basılmış eserin ta­mamına elkonulmasına karar verilmiş olmalıdır (Basın K. m.25/2). Soruşturma evresinde sulh ceza hâkimi, savcının istemi üzerine bu kararı verebilir. Kovuşturma evresinde ise mahkeme karar vermeye yetkilidir.

Hangi dilde olursa olsun Türkiye dışında basılan süreli veya süresiz yayın ve gazetele­rin Yasa’da belirtilen suçları içerdiklerine dair kuvvetli delil bulunması hâlinde, bunların Türkiye’de dağıtılması veya satışa sunulması, Cumhuriyet başsavcılığının istemi üzerine sulh ceza hâkiminin kararıyla yasaklanabilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet başsavcılığının kararı da yeterlidir. Bu karar en geç yirmi dört saat içinde hâkimin onayına sunulur. Kırk sekiz saat içinde hâkim tarafından onaylanmaması hâlinde Cumhuriyet başsavcılığının kararı hükümsüz kalır.

Haksız Elkoyma Nedeniyle Tazminat İsteme Hakkı

Eşyasına veya diğer mal varlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı hâlde elkonulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen kişilerin, bu işlemler dolayısıyla uğ­radıkları maddi ve manevi her türlü zararlarını Devletten isteme hakları bulunmaktadır (CMK m.141/1-j).

BİLGİSAYARLARDA, BİLGİSAYAR PROGRAMLARINDA VE KÜTÜKLERİNDE ARAMA, KOPYALAMA VE ELKOYMA

Tedbirin Hukuki Niteliği

Bu koruma tedbiri, arama ve elkoyma koruma tedbirinin özel bir hâlini oluşturmaktadır. Bu neden­le tedbirin Yasa’da arama ve elkoyma tedbirlerine ilişkin bölümde düzenlenmesi yerinde olmuştur.

Veri aranacak olan bilgisayar şüphelinin kullandığı bir bilgisayar olabileceği gibi üçün­cü kişilerin veya resmî bir kuruluşun kullandığı bilgisayar da olabilir. Yasa’da bu konuda bir sınırlama yer almamaktadır.

Tedbirin Koşulları

Bilgisayarda arama ve elkoyma tedbirine başvurulabilmesi için şu koşulların gerçekleşmiş olması gerekir:

1. Somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve
2. başka surette delil elde etme olanağının bulunmaması.

Tedbire Karar Vermeye Yetkili Olan Merci

Tedbire hâkim veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafın­dan karar verilir. Cumhuriyet savcısı tarafından verilen kararlar yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulur. Hâkim kararını en geç yirmi dört saat içinde verir. Sürenin dol­ması veya hâkim tarafından aksine karar verilmesi hâlinde çıkarılan kopyalar ve çözümü yapılan metinler derhâl imha edilir (CMK m.134/1).

Tedbirin Uygulanma Şekli

Kural olarak tedbir bilgisayar ve bilgisayar programlarıyla bilgisayar kütüklerinde arama yapılmasına ve bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılmasına olanak sağlamaktadır. Bilgi­sayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması ya da işlemin uzun sürecek olması halinde çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için, bu araç ve gereç­lere elkonulabilir. Şifrenin çözümünün yapılması ve gerekli kopyaların alınması halinde, elkonulan cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir. Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoyma işlemi sırasında, sistemdeki bütün verilerin yedeklemesi yapılır. Alınan yedek­ten bir kopya çıkarılarak şüpheliye veya vekiline verilir ve bu husus tutanağa geçirilerek imza altına alınır. Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoymaksızın da, sistemdeki verilerin tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir. Kopyası alınan veriler kâğıda yazdırılarak, bu husus tutanağa kaydedilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır (CMK m.134/2 vd.).

Alman hukukunda, bu tür araştırmada önce somut olaydaki faile ilişkin muhtemel özellikler belirlenmekte ve anahtar sözcükler saptanmaktadır. Başkalarına ait bilgisayar verileri bu anahtar sözcüklerle taranarak uygun bilgiler diğerlerinden ayırt edilmektedir. Bu bilgiler ya belirli olguların ispatında kullanılmakta ya da faille aynı özellikleri taşıyan ya da taşımayan kişileri bulmak için diğer verilerle karşılaştırılmaktadır.

Tedbir Kararına İtiraz

Soruşturma evresinde sulh ceza hâkimince verilen tedbir kararına karşı itiraz kanun yolu açıktır (CMK m.267). Belirtelim ki koruma tedbirlerine ilişkin kararlar hazır bulunama­yan ilgiliye tebliğ olunmaz (CMK m.35/2). Ancak ilgili tedbiri kendisine uygulandığında öğrenebilir; itiraz süresi bu öğrenme tarihinden itibaren işlemeye başlar.