Ceza Muhakemesi Hukukunun Zaman Bakımından Uygulanması
Ceza muhakemesi yasalarının zaman yönünden uygulanması, suç teşkil eden bir eylemin hangi yasaya göre yargılanacağı konusunu kapsar.
Ceza Muhakemesi Kanunumuzda bu konuda açık bir hüküm bulunmamakla birlikte doktrinde bu konuda üç farklı ilkenin varlığı kabul edilir.
İLKELER
Hemen Uygulama
Geçmişe Yürüme
İleriye Yürüme
Hemen (derhal) uygulama: Yürürlüğe giren bir yasanın yürürlükte bulunduğu süre içinde gerçekleşen tüm eylem ve olaylar (usul işlemleri) hakkında uygulanması anlamına gelir. Yani usul işlemleri, gerçekleştirildiği sırada yürürlükte bulunan yargılama yasası hükümlerine tabi olur. Dolayısıyla bu ilke uyarınca, eski kanun zamanında işlenmiş ancak yargılaması henüz sonuçlanmamış uyuşmazlıklara da yeni kanun uygulanır.
Geriye yürüme: Kanunun yürürlüğe girmeden önce işlenmiş fiillere uygulanması anlamına gelir.
İleriye yürüme: Yürürlükten kaldırılan bir kanunun sonraki fiillere de uygulanmaya devam edilmesi durumuna verilen addır.
Örneğin, 1412 sayılı CMUK 20.08.^929 tarihinden 01.06.2005 tarihine kadar yürürlükte kalmış, bu tarihten sonra ise 5271 sayılı CMK yürürlüğe girmiştir. Bu bağlamda olmak üzere, 20.08.1929-01.06.2005 tarihleri arasında meydana gelmiş olaylara CMUK’un uygulanmasına hemen uygulama denir. Ya da 01.06.2005 tarihinden sonra meydana gelen olaylara CMK’nın uygulanması da yine hemen uygulama anlamına gelecektir. Oysa 01.06.2005 tarihinden önceki olaylara CMK’nın uygulanması geçmişe yürüme, 1412 sayılı CMUK’un 01.06.2005 tarihinden sonraki olaylara uygulanması ise ileriye yürüme anlamına gelecektir.
CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA GEÇERLİ OLAN SİSTEM HEMEN (DERHAL) UYGULAMA SİSTEMİDİR; LEHE KANUN GEÇMİŞE YÜRÜR PRENSİBİ (kural olarak) GEÇERLİ DEĞİLDİR.
Böylece şu sonuçlar ortaya çıkmaktadır:
İşlemler daima yürürlükteki yasaya göre yapılır. Bir suç işlenmiş, yargılama başlamadan önce yeni bir yasa yürürlüğe girmişse, bundan sonra yargılama bu yeni yasaya göre yapılacaktır. Bazen ise ceza muhakemesi hukuku kuralında bir değişiklik yapılmamakla birlikte ceza kanununda yapılan bir değişiklik ceza muhakemesi hukuku alanını etkileyebilir. Örneğin bir suçun cezası ağırlaştırılmış ve bu da davayı gören mahkemeyi gö- revsiz hâle getirmiş olabilir. Böyle bir durumda, davayı görmekte olan mahkeme görevsizlik kararı vererek davadan elini çekecek ancak yeni yasal düzenlemeyle görevli hâle gelmiş olan mahkeme hükmünü (maddi ceza hukuku açısından geçerli olan “lehe kanun geçmişe yürür” prensibi gereği) eski maddi ceza hukuku kuralına göre verecektir.
Yürürlükteki yasaya uygun olarak yapılmış işlemler, sonraki yasa değişiklik getirse de geçersiz hâle gelmez.
Eski yasaya göre henüz yapılmamış işlemler artık yeni yasaya göre yapılır
Yeni yasanın uygulanmasında sanığın lehine mi aleyhine mi olduğuna bakılmaz. Bu bağlamda örneğin, muhakemenin başlangıcında kanun yoluna açık olan bir hüküm daha sonradan kanun yoluna tabi olmaktan çıkarılmış olsa dahi sonradan yürürlüğe giren yasa uygulanacak ve kişi kanun yoluna başvuramayacaktır.