Borç Ödemeden Aciz Belgesi Nedir? Nasıl Alınır?
Paraların paylaştırılması sonunda alacağını tamamen alamayan alacaklıya, ödenmeyen alacak kesimi için, icra dairesi tarafından kendiliğinden, hiç bir harç ve resme tâbi olmadan bir aciz belgesi verilir; bu belgenin bir sureti de borçluya verilir. Ayrıca bu belgesinin bir nüshası da, her il merkezinde Adalet Bakanlığınca belirlenen icra dairesi tarafından tutulan özel sicile kaydedilmesi için bu icra dairesine gönderilir (İİK m. 143/I).
Aciz belgesi, kesin ve geçici aciz belgesi olarak ikiye ayrılır.
• Haciz sırasında borçlunun haczi kabil malları bulunmakla birlikte, bunların takdir edilen kıymetlerinin, takip konusu alacağı karşılamayacağı anlaşılırsa, bu durumu belirleyen haciz tutanağı geçici aciz vesikası (belgesi) niteliğindedir (İİK m. 105/II).
• İcra takibi sonuçlandırılır ve alacağın tam olarak karşılanamadığı anlaşılırsa, karşılanamayan kısım için alacaklıya verilen aciz belgesine kesin aciz vesikası (belgesi) denir (İİK m. 143/I). Ancak, haciz sırasında da borçlunun haczi kabil malı bulunamazsa, bu durumu tespit eden haciz tutanağı da 143. madde anlamında kesin aciz belgesi yerine geçer (İİK m. 105/I).
Aciz Belgesine Bağlanan Sonuçlar
Geçici aciz belgesinin tek sonucu, alacaklının, iptal davası açabilmesine imkân tanımasıdır (İİK m. 105/II; m. 277, b. 1).
Aşağıda açıklananlar ise kesin aciz belgesi için geçerli olan sonuçlardır:
• Aciz belgesi İİK’nun 68. maddesinin 1. fıkrasında itirazın kaldırılmasını sağlayan bir belge niteliğindedir (İİK m. 143/II).
• Alacaklı, aciz belgesini aldığı tarihten itibaren bir sene içinde takip yapmak isterse, borçluya yeniden ödeme emri göndertmesine gerek yoktur (İİK m. 143/III); eski takip dosyası üzerinden borçlunun yeni elde ettiği malları hemen haczettirebilir.
• Alacaklı, elindeki aciz belgesine dayanarak tasarrufun iptali davası açabilir (İİK m. 143/II; m. 277, b. 1).
• Aciz belgesi, alacaklıya bir başka alacaklının koydurduğu hacze iştirak imkânı verir (İİK m. 100/I, b. 1).
• Aciz belgesinin icra ceza hukuku bakımından da bir takım sonuçları vardır. Bunlar, alacaklıyı zarara sokmak kastıyla mevcudunu eksiltmek (İİK m. 331), aczine kendi fiiliyle sebebiyet vermek veya durumunun fenalığını bilerek ağırlaştırmak (İİK m. 332), gerçeğe aykırı beyanda bulunmak (İİK m. 338) suçlarında ortaya çıkmaktadır. Bu suçlar bakımından, duruma göre aciz belgesinin bulunması aranmaktadır.
• Borcun aciz belgesine bağlanması borcun tecdit edildiği (yenilendiği) anlamına gelmez (TBK m. 133). Örneğin, borç yenilenmediği için, aciz belgesinin verilmesinin kefile bir etkisi olmayacak, onun sorumluluğu devam edecektir.
• Aciz belgesine bağlanan borç, aciz belgesinin düzenlenmesinden itibaren yirmi yıl geçmesiyle borçluya karşı zamanaşımına uğrar. Buna karşılık borçlunun mirasçıları, mirasın açılmasından itibaren bir yıl içinde alacaklı hakkını aramamışsa, borcun zamanaşımına uğradığını ileri sürebilirler (İİK m. 143/VI).
• Aciz belgesine bağlanan alacak miktarı için faiz istenemez (İİK m. 143/IV). Ancak, alacaklı müşterek borçlulardan ve borçlunun kefillerinden faiz isteyebilir ve bu kişiler ödedikleri faizler için borçluya rücu edemezler (İİK m. 143/V).
• Aciz belgesine bağlanan alacak için faiz işlememekle birlikte, borçlu, her zaman borcunu faiziyle birlikte belgeyi veren icra dairesine ödeyerek, aciz belgesinin icra dairesinde tutulan sicilden silinmesini isteyebilir. Kanundaki düzenlemeye göre, aciz belgesindeki alacak için faiz işlememekle beraber, bu borcun ödenerek sicilden silinmesi istendiğinde, faiz işletilmekte ve ancak faiziyle birlikte ödenirse, bu borç sicilden silinebilmektedir. Bu durumda borçluya, belgenin sicilden silindiğine ilişkin bir belge verilir. Ayrıca, icra takibinin batıl olması veya iptal edilmesi ya da borçlunun borçlu olmadığının bir mahkeme kararıyla kesin olarak tespit edilmesi yahut alacaklının icra takibini geri alması halinde de aciz belgesi sicilden terkin edilir (İİK m. 143/VI).
• Bunun dışında diğer kanun hükümlerinde aciz belgesine değişik sonuçlar bağlanmıştır. Örneğin, bkz. TMK m. 393, 513, 562, 648; TBK m. 98, 296, 390, 436, 585; YTTK m. 237, 713, 806, 828.