Acenteliğin Benzer Sözleşmelerden Ayırdedilmesi

Acenteliğin, simsarlık, komisyon, tek satıcılık, franchising sözleşmeleri ile ben­zerlikleri yanında farkları da vardır.

Simsarlık

Simsar- tacir ilişkisi sürekli değildir ve simsarın birden çok tacirle ilişkisi vardır. Acentelikte ise tacir ile ilişki sürekli nitelik arzetmektedir.

Ayrıca simsar, aracılık ettiği sözleşmenin akdedilmesi konusunda çoğunluk fikrine göre, bir yükümlülük altında değildir. Oysa acente, aracılık yapmak konu­sunda bir yükümlülük altına girmiştir.

Komisyonculuk

Komisyonculuk da simsarlık gibi, tacir ile sürekli olmayan, geçici bir ilişki yaratır.

Tek Satıcılık

1. Tek satıcı satacağı malları tacirden alır; müşterilerine kendi ad ve hesabına satar. Onun kârı alış ve satış fiyatı arasındaki farktır. Oysa acente kendi adı ve hesabına işlem yapmaz; ya aracılık yapar veya tacir adına sözleşme yapar.
2. Tekel hakkı tek satıcılık sözleşmesinin zorunlu bir unsurudur. Oysa acen­telikte tekel hakkı zorunlu bir unsur olmayıp istenirse kaldırılabilir (TTK m.104).
3. Acente yaptığı iş karşılığında belli bir ücret alır ve ücret yaptığı işe göre he­saplanır. Bu ücreti doğrudan doğruya tacirden alır. Tek satıcı tacirden ücret almaz. Tacirden aldığı malı satar; alış ve satış fiyatı arasındaki fark kârıdır.
4. Acentenin hareket kabiliyeti, bağımsızlığı tek satıcıya oranla biraz daha kısıt­lıdır. Tacirin, sınırlı da olsa belli konularda acenteye talimat verme yetkisi var­dır. Tek satıcı kendi adına mal alıp sattığı için daha bağımsız niteliğe sahiptir.

Franchising

Franchisinde, bir tacir başka bir tacir ile yaptığı sözleşme çerçevesinde o kişiye kendi mal ve hizmetlerinin pazarlanması ve dağıtımı konusunda bir imtiyaz, bir yetki verir. Ayrıca, franchise alan tarafın personelinin eğitimi ile onların denetlen­mesi de söz konusudur. Daha da önemlisi, kendi işletme adını, markasını, tanıtma işaretlerini, üretim usul ve sırları ile teknik ve ticari bilgi birikimini (know-how) kullanma hakkını da franchise alan tarafa tanır.

Son yıllarda ülkemizde de çok uygulanan bir sözleşmedir. Örneğin, Mc.Donalds, Coca Cola, Pizza-Hut, Kentucky Fried Chicken gibi birçok ürün ve işletmede bu sözleşmeye başvurulmakta, hatta bazı yerli ürünlerin ve markaların da bu yolla yurt dışına pazarlandığı görülmektedir.

Franchising, atipik bir sözleşme niteliğindedir. Farklı sözleşmelerin unsurları­nı içeren karma bir sözleşmedir. Mal alıp satılması unsuru bakımından satış ve tek satıcılık sözleşmesine benzemektedir, vekâlet ve lisans sözleşmesine ait unsurlar da bulunmaktadır. Acentelikten başlıca farkları şu şekilde belirlenebilir:

1. Franchise alan kendi adına ve hesabına hareket eder. Onun geliri tek satıcı­lıkta olduğu gibi alış ile satış fiyatı arasındaki farktır.
2. Franchise alan, verene bir ücret öder. Çünkü o, verenin markasını, işletme adını, sair tanıtma işaretlerini ve özellikle teknik ve ticari bilgi birikimini kullanmaktadır.
3. Tek satıcılıkta olduğu gibi franchisingte de tekel hakkı tanınması, sözleş­mede mutlak zorunlu bir unsurdur. Oysa acentelik sözleşmesinde tekel hakkı kaldırılabilir (TTK m.104).
4. Acente, tacirin teknik ve ticari bilgi birikiminden (know-how) yararlana­maz. Oysa franchise alan bundan mutlaka yararlanır.