Acenteliğin Sona Ermesi, Sonuçları ve Zamanaşımı Hakkında Önemli Bilgiler

Sona Erme Nedenleri

1. Belirsiz süreli acentelik sözleşmesi, taraflardan birisince, üç ay önceden ih­barda bulunularak feshedilebilir (TTK m.121/1),
2. Belirli süre için yapılmış acentelik sözleşmesi, sürenin bitiminde taraflar­dan birisince sona erdirilebilir. Süre dolmasına rağmen tarafların sözleş­menin uygulanmasına devam etmesi hâlinde, sözleşme, belirsiz süreli hale dönüşür (TTK m.121/2),
3. Taraflardan birinin ölümü, iflâsı veya kısıtlanması halinde TBK m.513 uygulanır ve işin niteliğinden ya da sözleşmeden aksi anlaşılmadıkça söz­leşme sona erer (TTK m.121/3). TBK m.513/2’ye göre, anılan nedenlerle sözleşmenin derhal sona ermesi, müvekkilin çıkarlarını tehlikeye sokmak­ta ise, acente (veya mirasçısı/yasal temsilcisi), geçici bir süre işlere devam etmekle yükümlüdür.
4. İster belirli bir süre ile yapılmış, ister belirsiz süreli olsun, sözleşme, hak­lı bir nedene dayanılarak her zaman feshedilebilir (TTK m.121/1). Haklı nedenin mutlaka kusura dayanması veya zarar doğmuş bulunması şart de­ğildir. Her olayda, haklı neden olup olmadığı, fesih hakkını kullanan taraf yönünden, TMK m.2 çerçevesinde, acentelik ilişkisinin devamının kendisi için katlanılamaz hâle gelip gelmediğine bakılarak değerlendirilmek gere­kir. Şu hâller haklı neden sayılır: Sürekli olarak görevi savsaklamak, mü­vekkile ait paraları geç göndermek veya hiç göndermemek, sürekli hastalık, acentenin sır saklamaması, sürekli olarak ayıplı mal gönderme gibi.

Sona Ermenin Sonuçları

Belirli Koşullarla Tazminat

TBK ve TTK, bazı şartlara bağlı olarak tazminat talep edilmesine olanak tanımaktadır.

1. Sona erme, taraflardan birinin kusurundan kaynaklanmışsa diğer taraf söz­leşmeyi feshetmek zorunda kalması nedeniyle uğradığı zararların tazmini­ni, sözleşmeye aykırılıktan dolayı karşı taraftan isteyebilir (TBK m.112).
2. Haklı bir neden olmadan ve üç aylık ihbar süresine uymaksızın sözleşmeyi fesheden taraf, başlanmış işlerin tamamlanması yüzünden diğer tarafın uğ­radığı zararı tazmine mecburdur (TTK m.121/4).
3. Taraflardan birinin (müvekkilin veya acentenin) iflâs veya ölümü yahut eh­liyetini kaybetmesi nedeniyle acentelik sözleşmesi sona ererse işlerin tama­men görülmesi hâlinde acenteye verilmesi gereken ücret miktarına oranla belirlenecek uygun bir tazminat acenteye ya da onun yerine geçenlere veri­lir (TTK m.121/5).

Rekabet Yasağı Anlaşması

TTK m.123, rekabet yasağı anlaşmasını düzenlenmiştir. Hükmün içeriğine ana- hatlarıyla değinmek gerekirse:

1. TTK m.123/1’e göre, acentenin işletmesine ilişkin faaliyetlerini, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonrası için sınırlandıran bu anlaşmanın ya­zılı şekilde yapılması ve anlaşma hükümlerini içeren ve müvekkil (tacir) tarafından imzalanmış bir belgenin acenteye verilmesi gerekir. Anlaşma en çok, ilişkinin bitiminden itibaren 2 yıllık süre için yapılabilir ve yalnızca, acenteye bırakılan bölge, müşteri çevresi ve sözleşmelere ilişkin konuları kapsayabilir. Müvekkilin, rekabet sınırlaması nedeniyle acenteye uygun bir tazminat ödemesi şarttır.
2. TTK m.123/2 uyarınca, müvekkil, sözleşme ilişkisinin sona ermesine kadar, sınırlamanın uygulanmasından yazılı olarak vazgeçebilir. Bu halde müvekkil, vazgeçme beyanından itibaren 6 ay geçmekle tazminat ödemekten kurtulur.
3. TTK m.123/3 gereği, diğer tarafın kusuruna dayanarak haklı nedenle söz­leşmeyi fesheden taraf, fesihten itibaren 1 ay içinde, rekabet sözleşmesi ile bağlı olmadığını diğer tarafa yazılı olarak bildirebilir.
4. TTK m.123’e aykırı şartlar, acente aleyhine olduğu ölçüde geçersizdir (TTK m.123/4). Böylece, hükmün, yarı emredici nitelikte olduğu görülmektedir.

Zamanaşımı

Acentelik sözleşmesinden doğan bütün talepler beş yıllık zamanaşımına tabidir (TBK m.147/5).