Ticari İşletmenin Malvarlığı Nelerdir?

Genel olarak, bir kişiye ait olup, para ile ölçülebilen hak ve borçların tümü, o kişi­nin malvarlığını oluşturur. Malvarlığının aktif kısmında haklar (mülkiyet, rehin, intifa, alacak, fikri ve sınai haklar vb.), pasif kısmında ise borçlar bulunur. Ticari işletmenin malvarlığı, tacirin işletmeye ayırdığı (ticari faaliyetlere özgülediği) de­ğerlerin toplamını ifade eder. Tacirin, ticari işletmesine özgülediği mal ve hakları, işletme dışındaki mal ve haklarından hukuken bağımsız olmamakla birlikte, işlet­meye özgülenmiş değerler ekonomik bir bütün olarak rehin, satış, hasılat kirası gibi bazı işlemlere konu olabilmektedir. Nitekim TTK m.11/3’de, ticari işletmenin, içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için zorunlu tasarruf işlemlerinin ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın, bir bütün hâlinde devredilebileceği ve diğer hukuki işlemlere konu olabileceği hükme bağlanmıştır. Bu nedenle işletmeye dâhil değer­lerin neleri kapsadığının ayrıca incelenmesi gerekmektedir.

TTK m.11/3, c.2’de “Aksi öngörülmemişse, devir sözleşmesinin duran malvarlığını, işletme değerini, kiracılık hakkını, ticaret unvanı ile diğer fikri mülkiyet haklarını ve sürekli olarak işletmeye özgülenen malvarlığı unsurlarını içerdiği kabul olunur” denilmek suretiyle işletmeye özgülenmiş malvarlığı unsurlarının bir kısmına, devrin kapsamı vesilesiyle değinilmiştir. İşletmenin malvarlığı unsurları, genellikle, maddi-maddi olmayan unsurlar şeklinde iki ana gruba ayrılarak incelenmektedir.

Maddi unsurlar, el ile tutulan, göz ile görülen, yani somut varlığı olan (cismani) değerleri ifade eder. Tesisat, işletme sermayesi, ham madde, üretilen/ stok mallar gibi. Tesisat ise, işletmeye özgülenmiş taşınmaz mallar ve onların bütünleyici parçası (TMK m.684) ve eklentisi (TMK m.686) ile taşınır malları (makinalar, aletler, araçlar, arabalar gibi taşınır işletme tesisatını) kapsar.

Gayrimaddi unsurlar ise, özellikle ticaret unvanı, işletme adı, marka, patent, know-how, endüstriyel tasarım, fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar gibi ekonomik değeri olan, fakat cismani varlığı olmayan veya varlığı bir bütün olarak görülemeyen hakları ifade eder. Bunlardan işletme adı, ticaret unvanı ve marka ileride ayrıntılı olarak incelenecektir. Fakat burada, önemi nedeniyle bazı kavramları açıklamakta yarar vardır.

Patent, teknolojinin her alanında, yeni, buluş basamağı içeren ve sanayiye uygulnabilir nitelikte bir buluş yapanlara veya haleflerine. bu buluşa paten alındıktan sonra başvuru tarihinden itibaren 20 yıl süre ile hukuki koruma sağlar (SMK m. 82-83, 101).

Tasarım, ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür. Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olması şartıyla tasarımlar da Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamındaki korumadan yararlanır (SMK m. 55 vd.).

Know-how, patent niteliğinde olmasa dahi, işletme içerisinde organizasyon, yönetim, üretim ve dağıtım gibi konularda ulaşılan teknik ve ticari bilgi ve tecrübe birikimi anlamında kullanılır.

Goodwill ise, bir ticari işletmenin sevk ve yönetiminin kendi müşteri çevresi üzerinde yarattığı rağbetten dolayı sahip olunan hak olup, işletmenin değerini oldukça etkileyebilen bir faktör olarak özellikle belirtilmek gerekir. Nitekim Yargıtaya göre, uygulamada, işletmenin devri veya hasılat kirasına konu olması hâlinde hava parası adı altında ayrı bir bedel talep edilmesi, sahip olunan müşteri çevresinin karşılığı olarak mümkün ve geçerlidir. TTK 11/3 hükmü, işletmenin malvarlığı unsurları arasında işletme değerinden de söz etmiş ve kısmen de olsa, bir anlamda bu hakka işaret etmiş bulunmaktadır.