Senetle İspat Zorunluluğu ve Senede Karşı Senetle İspat Zorunluluğu Nedir?
Bir hakkın doğumu, düşürülmesi, devri, değiştirilmesi, yenilenmesi, ertelenmesi, ikrarı ve itfası amacıyla yapılan hukuki işlemlerin, yapıldıkları zamanki miktar veya değerleri 2590 Türk Lirasını (2017 yılı için geçerli sınır) geçtiği takdirde senetle ispat olunması gerekir. Bu hukuki işlemlerin miktar veya değeri ödeme veya borçtan kurtarma gibi bir nedenle bu sınırdan aşağı düşse bile senetsiz ispat olunamaz. Senede bağlı her çeşit iddiaya karşı ileri sürülen ve senedin hüküm ve kuvvetini ortadan kaldıracak veya azaltacak nitelikte bulunan hukuki işlemler 2590 TL’den az bir miktara ait olsa bile tanıkla ispat olunamaz. Böyle bir hukuki ilişki mevcut olduğu takdirde mahkeme sadece başta senet olmak üzere kesin delillere başvurabilir. Bu kuralların istisnaları (maddi ve manevi imkânsızlık halleri) Kanunun 203. maddesinde sayılmıştır. Ayrıca delil başlangıcı varsa veya taraflar aksine bir delil sözleşmesi yapmışlarsa yine bu yasağın istisnaları söz konusu olur.
Delil başlangıcı, iddia konusu hukuki işlemin tamamen ispatına yeterli olmamakla birlikte, söz konusu hukuki işlemi muhtemel gösteren ve kendisine karşı ileri sürülen kimse veya temsilcisi tarafından verilmiş veya gönderilmiş belgedir. Senetle ispat zorunluluğu bulunan hâllerde delil başlangıcı bulunursa tanık dinlenebilir. Kanun delil başlangıcını tanımlarken belge’ye atıf yaptığı için, belge tanımına giren her türlü vasıta diğer şartları taşıması halinde delil başlangıcı olabilir, yazılı olması gerekmez. Örneğin bir tarafın diğer tarafa gönderdiği bir elektronik postada tarafın iddia ettiği sözleşmeden bahsedilmişse, delil başlangıcı mevcut demektir. Diğer delillerle desteklenerek, senet olmadan ispat mümkün hale gelir.
Delil sözleşmesi, tarafların ispatın şekline yönelik olarak yaptıkları bir sözleşmedir. Kanuna göre, taraflar yazılı olarak veya mahkeme önünde tutanağa geçirilecek imzalı beyanlarıyla kanunda belirli delillerle ispatı öngörülen vakıaların başka delil veya delillerle ispatını kararlaştırabilecekleri gibi; belirli delillerle ispatı öngörülmeyen vakıaların da sadece belirli delil veya delillerle ispatını kabul edebilirler. Delil sözleşmeleri daraltıcı veya genişletici şekilde yapılabilir. Daraltıcı delil sözleşmelerinde taraflar bir hususun sadece belli delil veya delillerle ispat edilebileceğini kararlaştırırlar. Genişletici delil sözleşmelerinde ise taraflar bir hususun kanunda belirlenen şekilden farklı şekilde de ispatlanabileceğini kararlaştırırlar. Örneğin taraflar, normalde senetle ispat mecburiyetinin uygulanacağı bir hukuki işlemin tanıkla da ispatını mümkün kılabilirler. Kanuna göre delil sözleşmeleri daraltıcı şekilde de yapılabilir, ancak taraflardan birinin ispat hakkının kullanımını imkânsız kılan veya fevkalade güçleştiren delil sözleşmeleri geçersizdir.