El Koyma Nedir? El Koyma Nasıl Yapılır?
Soruşturmada delil olabilecek veya ilerde müsaderesine hükmedilebilecek türdeki eşyanın zilyedinin rızası dışında elinden alınarak tasarruf yetkisinin kaldırılmasıdır.
Elkoyma Karar Verme Yetkisi Kimindir?
Hakim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri, ispat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesine konu olabilecek malvarlığı değerlerine elkoyabilir. 5353 sk m.16 ile Değ CMK m.127/1
Hakim kararı olmaksızın yapılan elkoyma işlemi 24 saat içinde hakim onayına sunulur. Hakim kararını elkoymadan itibaren 48 saat içinde açıklar aksi halde elkoyma kendiliğinden kalkar. 5353 sk m.16 ile Değ CMK m.127/3
Elkoyma Usulü Nasıldır?
Arama sonucunda veya başka türlü tesadüf olunan ve ispat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesine konu olabilecek malvarlığı değerleri usulüne uygun kararla yetkilendirilmiş kolluk görevlileri muhafaza altına alabilirler, bu eşyaları yanında bulunduran kişi bunları rızasıyla teslim etmezse eşyalara elkonulabilir. İstem üzerine kişi bu eşyaları teslim etmek zorundadır. Buna muhalefet etmesi halinde eşyanın zilyedi hakkında m.60 daki disiplin hapsi uygulanır. Ancak bu şahıs şüpheli veya sanık ya da tanıklıktan çekinme hakkı olan bir kişi ise disiplin hapsi uygulanamaz.
Tanıklıktan çekinebilecek olan kişilere ve şüpheli veya sanığa tanınan ayrıcalık, Anayasamızın 38 inci maddesinin beşinci fıkrasında yer alan, “Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.” kuralının ifadesi olduğundan, tanıklıktan çekinebilecekler ve şüpheli veya sanık hakkında disiplin hapsinin uygulanamayacağı son fıkrada açıkça belirtilmiştir.
El koyma Tutanağı Nasıl Düzenlenir?
Elkoyma tutanağında bu işlemi yapan kolluk görevlisinin açık kimliği yer alır.
Bu hükümden elkoymanın mutlaka bir tutanağa bağlanması gerektiği anlaşılır. Ancak bir arama neticesinde eşya elde edilmişse -uygulamada genellikle karşılaşıldığı üzere- bu durumda arama için ayrı elkoyma için ayrı tutanak tanzimine gerek yoktur. İki işlemin de unsurlarını içeren tek tutanak tutulması soruşturmaya hız ve tasarruf sağlayacaktır.
Elkoyma işlemi suçtan zarar gören mağdura gecikmeksizin bildirilir.
Zilyedliğinde bulunan eşya veya diğer malvarlığı değerlerine elkonulan kimse bu işleme karşı hakime başvurabilir.
Askeri Mahallerdeki Suç Eşyasına Elkoyma Nasıl Yapılır?
Askeri mahallerde yapılacak elkoyma işlemi hakim veya Cumhuriyet savcısının istem ve katılımı ile askeri makamlar tarafından yerine getirilir.
Askeri Mahal : Anayasa m.145 ve Askeri Mahkemeler Kuruluş Kanunu m.9 da geçen ve bu zamana kadar Askeri Yargıtay ve Uyuşmazlık Mahkemesi kararları ile oturmuş bir deyimdir.
Arama işlemi sonunda kişiden elde edilen belge ve kağıtları inceleme yetkisi Cumhuriyet savcısı veya hakime aittir.
Devlet Sırrı Niteliğindeki Belgelere Elkoyma Nasıl Yapılır?
İçeriği devlet sırrı olduğu gerekçesi ile bir suç olgusuna ilişkin bilgileri içeren belgeler mahkemeye karşı gizli tutulamaz. Bunun anlamı Cumhuriyet savcısına karşı gizli tutulabilecektir. Bir belgenin devlet sırrı olup olmadığını ancak hakim takdir edebilir. Böyle bir iddia var ise bu durumda mahkeme hakimi veya heyeti bu belgeleri inceleyecektir. Bu inceleme esnasında hakim veya heyet dışında hiç kimse bulunmaz. Hakim bu belgelerde yer alan ve sadece yüklenen suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikteki bilgileri tutanağa kaydettirir.
Devlet Sırrı: Ancak belirli devlet görevlileri tarafından bilinen, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin güvenliği ve milli savunma bakımından yetkisiz kişilere karşı gizli tutulması gereken bilgilerdir.
Güvenlik kuvvetleri tarafından kullanılan, teknik donanımlara ya da askeri bakımdan önem arz eden üretim tesislerine ilişkin bilgiler de devlet sırrı niteliği taşır.
Kovuşturma evresine katılma hakkına sahip bulunan kişiler doğrudan bu belgelere ulaşamayacaklardır. Ancak mahkeme tarafından kovuşturma konusu suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikte görülen belgeler hakim tarafından zapta geçirileceğinden bu belgelerin içeriğiyle ilgili olarak hükümde açıklamaya yer verilmesi gerekir. Böylece bu bilgilerde bulunan bir iddiaya karşı savunma hakkı ancak kanun yoluna başvuru aşamasında mümkün olabilecektir.
Söz konusu suç için kanunda öngörülen hapis cezasının alt sınırı 5 yılın altında ise bu madde hükmü uygulanmaz. Bu durumda devlet sırrı iddiası ilgili en üst makamdan onaylanırsa o belgeler delil olarak kullanılamayacaktır.
Aramada ele geçen belge ve kâğıtlar hakkında yapılacaklar
Hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin belge veya kâğıtlarını inceleme yetkisi, Cumhuriyet savcısı ve hâkime aittir.
Kolluk, arama sırasında ele geçen belge veya kağıtlara, suçla ilgisi olup olmadığını tespit amacıyla, incelemeksizin bakabilir. Suçla ilgisi olabileceğinden şüphelendiği anda Kanunun öngördüğü şekilde incelenecek belge ve kâğıtları ambalajlayarak mühürler.
Belge ve kâğıtların zilyedi veya temsilcisi kendi mührünü de koyabilir veya imzasını atabilir. İleride mührün kaldırılmasına ve kâğıtların incelenmesine karar verildiğinde bu işlemin yapılmasında hazır bulunmak üzere, zilyedi veya temsilcisi ya da müdafiî veya vekili çağrılır.
İnceleme sonucu soruşturma veya kovuşturma konusu suça ilişkin olmadığı anlaşılan belge veya kâğıtlar ilgilisine geri verilir.
Şüpheli veya sanık ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 45 ve 46 ncı maddelerine göre tanıklıktan çekinebilecek kimseler arasındaki mektuplara ve belgelere; bu kimselerin nezdinde bulundukça elkonulamaz. Nezdinde bulunmaktan maksat yalnız kişinin üzeri olmayıp, mektup ve belgelerin yerleşim yerinde veya işyerinde bulunması da, kavramın kapsamı içindedir. Sanık veya şüpheli nezdinde ise elkonulabilecektir.
Taşınmazlara, Hak ve Alacaklara Elkoyma (m.128) Nasıl Yapılır?
TCK nun 55. maddesinde yer alan kazanç müsaderesinin konusu olacak mallara baştan el konularak ilerde verilecek müsadere kararının amacına ulaşması sağlanmak istenmiştir.
Sanık veya şüpheliye ait olup suç işlendiğine ve bu suçlardan elde edildiğine dair kuvvetli şüphe sebebi varsa aşağıda sayılan değerlere hakim kararıyla elkonulabilir.
Bu kapsamdaki değerler:
- Taşınmazlar
- Kara, deniz veya hava ulaşım araçları
- Banka veya diğer mali kurumlardaki her türlü hesap
- Gerçek veya tüzel kişiler nezdindeki her türlü hak ve alacaklar
- Kıymetli evrak
- Ortağı bulunduğu şirketteki ortaklık payları
- Kiralık kasa mevcutları
- Diğer malvarlığı değerleri
Bu malvarlığı değerlerinin sanık veya şüpheli dışında bir kişinin zilyetliğinde bulunması halinde dahi elkoyulabilir.
El Koymanın Sebepleri Nelerdir?
- Soruşturma veya kovuşturma konusu suçun işlendiğine dair kuvvetli şüphenin bulunması
- El konulacak taşınmaz, hak ve alacakların bu suçlardan elde edildiğine dair kuvvetli şüphe sebebi bulunması
- Soruşturma veya kovuşturma konusu suçun l28/2/a-e bentlerinde sayılan suçlardan olması
Bu suçlar:
- Türk Ceza Kanununda tanımlanan;
- Soykırım ve insanlığa karşı suçlar (madde 76, 77, 78),
- Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti (madde 79, 80),
- Hırsızlık (madde 141,142),
- Yağma (madde 148,149),
- Güveni kötüye kullanma (madde 155),
- Dolandırıcılık (madde 157,158),
- Hileli iflas (madde 161),
- Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
- Parada sahtecilik (madde 197),
- Suç işlemek amacıyla örgüt kurma (madde 220),
- İhaleye fesat karıştırma (madde 235),
- Edimin ifasına fesat karıştırma (madde 236),
- Zimmet (madde 247),
- İrtikap (madde 250)
- Rüşvet (madde 252),
- Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar (madde 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308),
- Silahlı örgüt (madde 314) veya bu örgütlere silah sağlama (madde 315) suçları,
- Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (madde 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337) suçları.
- Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı (madde 12) suçları,
- Bankalar Kanununun 22 nci maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımlanan zimmet suçu,
- Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar,
- Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68 ve 74 üncü maddelerinde tanımlanan suçlar,
Hakim kararının bulunması Bu haklar bakımından Cumhuriyet savcısının el koyma karan verme yetkisi yoktur mutlaka hakim kararı alınmalıdır.
Elkoyma Usulü Nasıldır?
Taşınmazlara elkoyma tapu kütüğüne, ulaşım araçlarına elkoyma kayıtlı bulundukları sicile şerh verilmek suretiyle icra olunur.
Banka veya diğer mali kurumlardaki her türlü hesaba elkonulması banka veya mali kuruma, şirketteki ortaklık paylarına elkoyma ilgili şirket yönetimine ve şirketin kayıtlı bulunduğu ticaret sicil müdürlüğüne, hak ve alacaklara elkoyma ilgili gerçek veya tüzel kişiye, teknik iletişim araçlarıyla elkoyma kararının bildirilmesi suretiyle icra olunur ve elkoyma kararı daha sonra buralara tebliğ edilir.
Elkoyma kararının herhangi bir iletişim aracıyla bildirildikten sonra bu kararı etkisiz kılmak için hesaplar üzerinde yapılan işlemler geçersizdir.
Elkoyma kararının gereklerine aykırı hareket edilmesi halinde Muhafaza Görevini Kötüye Kullanma Suçu oluşur, TCK m.289 hükmü uygulanır.
Postada Elkoyma (m.129) Nasıl Olur?
Suç delillerini oluşturduğundan şüphe edilen ve gerçeğin ortaya çıkarılması için soruşturma ve kovuşturmada adliyenin eli altında bulundurulması gereken ancak posta hizmeti veren her türlü resmi ve özel kuruluşta bulunan gönderilere hakimin veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının kararı ile elkonulabilir.
Cumhuriyet savcısının yazılı emri yerine, kararı kelimesi kullanılmıştır. Bu durumda Cumhuriyet savcısı bu hususta şifahi emir verebilecektir. Bu karar üzerine gönderilere elkoyan kolluk görevlileri bu paket veya zarfları açamazlar. İlgili posta görevlilerinin de huzurunda mühürleyerek derhal hakim veya Cumhuriyet savcısına getireceklerdir.
Postada el koyma durumunda soruşturma veya kovuşturmanın amacına zarar verme olasılığı yoksa bu durum ilgililere bildirilir.
Hakim veya Cumhuriyet savcısı elkonulan gönderilerin açılmasına veya açılıpta içeriği bakımından adliyenin eli altında bulundurulmasına gerek olmadığına karar verirse ilgililerine teslim olunur.
Avukat Bürolarında Arama, Elkoyma veya Postada Elkoyma (m.130) Nasıl Olur?
Avukat Bürolarının aranmasında ayrı ve istisna hükümler getirilmiştir. Bunun temel nedeni savunma hakkını korumaktır. Avukat ile müvekkili arasındaki ilişkilerin tam bir gizlilik içinde yürütülmesi, savunma hakkını korumanın ve avukatın mesleki sırlarını korumanın temel koşuludur.
Şartları:
- Arama için hakim kararı
- Kararda belirtilen olayla ilgili olarak arama yapılabilir.
- Arama ancak Cumhuriyet savcısının denetiminde yapılır.
- Arama sırasında Baro başkanı veya onu temsil eden bir avukat hazır bulunur.
Arama Usulü
Bürosunda arama yapılan avukat, baro başkanı veya onu temsil eden avukat tarafından, arama sonucunda elkonulmasına karar verilen şeylerin, avukat ile müvekkili arasındaki mesleki ilişkiye ait olduğu ileri sürülerek elkoymaya karşı çıkılması halinde bu şeyler ayrı zarf veya paket yapılarak mühürlenir ve soruşturma aşamasında sulh ceza, kovuşturma aşamasında yetkili hakimden bu hususta karar vermesi istenir. İddianın; doğru olduğuna karar verilmesi halinde elkonulan şey avukata iade edilir ve tutanaklar ortadan kaldırılır. Hakim bu kararı 24 saat içinde vermek zorundadır.
Avukat aleyhine postada elkoyma halinde de böyle bir iddia var ise aynı usul uygulanır.
Şirket Yönetimi İçin Kayyım Tayini (m.133) Nasıl Yapılır?
TCK m.60 a göre tüzel kişiler hakkında – şartları varsa – müsadere veya izin iptali gibi güvenlik tedbirlerine hükmedilebilecektir. Bu sebeple:
CMK m.l33/4/a-e bentlerinde sayılan suçlardan birinin işlenmiş olduğu hususunda kuvvetli şüphelerin bulunması,
Bu suçun bir şirketin faaliyeti çerçevesinde işlenmiş olduğu hususunda kuvvetli şüphelerin bulunması,
Maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için gerekli olması halinde hakim o şirketin işlerinin yürütülmesi için kayyım atayabilir.
Örneğin: Bir turizm şirketi faaliyeti çerçevesinde uyuşturucu madde ticareti, göçmen kaçakçılığı, insan ticareti veya m.133/4/a-e deki suçlardan herhangi birinin işlendiği, kurulan şirketin gerçekte bir ticari faaliyet icrası için değil banka kaynaklarının zimmete geçirilmesi için bir araç olarak kullanıldığı hususunda kuvvetli şüphelerin varlığı halinde bu koruma tedbirine başvurulabilecektir.
Atama kararında yönetim organının karar ve işlemlerinin geçerliliğinin kayyım onayına bağlı kılındığı veya yönetim organının yetkilerinin tamamen kayyıma devredildiği açıkça belirtilir.
Kayyım tayini kararı ticaret sicil gazetesinde ve diğer uygun vasıtalarla ilan olunur. Merkez ve şubelerinin bulunduğu yerlerde 3. şahısların görebileceği bir yerde asılabilir.
Atanan kayyımın görevi soruşturma ve kovuşturma sürecinde en geç hüküm kesinleşinceye kadar devam edebilir.
Hakim veya mahkeme kayyım için uygun bir ücret takdir eder ve bu ücret şirket bütçesinden karşılanır. Ancak soruşturma veya kovuşturma konusu suçtan dolayı kovuşturmaya yer olmadığı veya beraat kararının verilmesi halinde ücret olarak şirket bütçesinden ödenen paraların tamamı faiziyle birlikte Devlet Hazinesinden ödenir.
İlgililer atanan kayyımın işlemlerine karşı görevli mahkemeye (suç için görevli olan ceza mahkemesine) TMK ve TTK hükümlerine göre başvurabilirler.
Bilgisayarda, Bilgisayar Programlarında ve Kütüklerinde Arama, Kopyalama ve Elkoyma (m.134) Nasıl Yapılır?
Bir suçtan dolayı soruşturmada başka türlü delil elde etme imkanının bulunmaması halinde Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hakim kararı ile şüphelinin kullandığı bilgisayar, bilgisayar programları ve kütüklerinde arama yapılabilir, kopya çıkarılabilir ve bu kayıtlar çözülerek metin haline dönüştürülebilir. Kopyası alınan bu veriler kağıda yazdırılarak bu husus tutanağa kaydedilir ve ilgililer imzalar.
Bu araçlara şifre sebebiyle girilememesi halinde, bu sayılan araç ve gereçlere elkonulabilir. Şifrenin çözülmesi ve gerekli kopyaların alınması halinde bunlar gecikmeden iade edilir.
Elkoyma işlemi sırasında sistemdeki tüm verilerin yedeklemesi yapılır, Bu işlem, bilgisayar ağlan ve diğer uzak bilgisayar kütükleri ile çıkarılabilir donanımları hakkında da uygulanır. İsteği halinde bu yedekten bir kopya şüpheli veya vekiline verilir. Bu husus elkoyma tutanağında belirtilir.
Bu Madde’de vekil kavramının kullanılması yanlıştır. Zira CMK 2/1/c maddeye göre ceza yargılamasında sanığın veya şüphelinin savunmasını üstlenen kişi vekil değil müdaf idir. Burada vekil denmekle avukat dışındaki bir vekilin de kopyayı alabileceği söylenmek istenmiş olabilir. Ancak bu da yerinde olmayacaktır. Çünkü ceza yargılamasında kişinin savunmasını ancak bir avukat üstlenebilir ve avukat olmayan bir genel vekilin davaya müdafi sıfatı ile girmesi mümkün değildir. Bu nedenle maddedeki vekil kavramını müdafi olarak anlamak gerekir.
Elkonulan Eşyanın Muhafazası veya Elden Çıkarılması Nasıl Yapılır?
Elkonulan eşyanın değerinin muhafazası ve zarar görmemesi için gerekli tedbirler alınır. Elkonulan eşya, soruşturma evresinde Cumhuriyet Başsavcılığı, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından bakım ve gözetimiyle ilgili tedbirleri almak ve istendiğinde derhal iade etmek koşuluyla, muhafaza edilmek üzere, şüpheliye, sanığa veya diğer bir kişiye teslim edilebilir. Bu teslim teminat gösterme şartına bağlanabilir.
Elkonulan eşyanın delil olarak saklanmasına gerek kalmaması halinde rayiç değerinin derhal ödenmesi karşılığında ilgiliye teslim edilebilir. Bu durumda ödemenin rayiç değerinin müsaderesine karar verilir.
Elkonulan eşyanın zarara uğraması veya değerinde esaslı ölçüde kayıp meydana gelme tehlikesinin bulunması halinde hükmün kesinleşmesinden önce elden çıkarılabilir. Elden çıkarma kararı hakim tarafından ilgili kişiler dinlendikten sonra verilir ve karar kendilerine bildirilir.
Elkonulan Eşyanın İadesi Nasıl Olur?
Yukarıda izah olunan şekillerde elkonulan şüpheli, sanık veya 3. kişiye ait eşyaların soruşturma veya kovuşturma bakımından muhafazalarına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması halinde re’sen veya istem üzerine Cumhuriyet savcısı, hakim veya mahkeme tarafından iadelerine karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir.
Eğer elkonulan eşya mağdura ait ve bunlara delil olarak ihtiyaç duyulmayacak ise sahibine iade edilir.