Anonim Şirket Türleri Nelerdir?
Uygulaması oldukça fazla ve birçok türü bulunan anonim ortaklıkları sınıflandırırken, çeşitli ölçütlerden hareket edilebilir. Biz, iki ölçütü kullanarak ortaklık türlerine değineceğiz. İlki, yukarıda, ticaret ortaklıklarını sınıflandırırken de kullandığımız, özel hükümlere bağlı olup olmamaları açısından yapılan ve anonim ortaklıklara da uygulayabileceğimiz ölçüttür. Diğeri ise, halka açık olup olmamaları ölçütüdür.
Özel Hükümlere Bağlı Olup Olmama Açısından
Anonim ortaklıkların bir kısmı hakkında mevzuatta, öncelikle uygulanacak özel hükümler mevcut iken, diğer (özel düzenlemelere tabi olmayan) anonim ortaklıklar TTK hükümlerine bağlıdır.
Özel Hükümlere Bağlı Anonim Ortaklıklar
Bu gruptaki ortaklıkları da kendi aralarında üç alt başlığa ayırmamız mümkündür:
Kendi Özel Kanunu Bulunan Ortaklıklar: Örneğine oldukça az sayıda rastlansa da bazı anonim ortaklıklar hakkında çıkarılmış özel kanunlar vardır: Ereğli Demir Çelik Fabrikaları AŞ Kanunu, TC. Merkez Bankası K ve İller Bankası AŞ Kanunu gibi. Bu tür anonim ortaklıklar, öncelikle kendi özel kanunlarına tabidirler; özel kanunlarda boşluk bulunan hâllerde TTK hükümleri, genel hüküm olarak bu ortaklıklara da uygulanmaktadır. Nitekim TTK m.330’a göre, özel kanunlara bağlı anonim ortaklıklar, özel hükümler dışında, TTK’nın anonim ortaklıklar için öngördüğü hükümlere tabidir.
Belirli Faaliyet Dallarına İlişkin Özel Düzenlemelere Bağlı Ortaklıklar: Ülke ekonomisi yönünden büyük önem taşıyan, bu nedenle büyük sermaye, sağlıklı işleyiş ve güven gerektiren bazı alanlarda faaliyet gösterme özel hükümlerle düzenlenmiş; bu alanlarda çalışacak ortaklıkların da anonim ortaklıklar tipinde örgütlenmesi zorunlu kılınmıştır.
Örneğin, Bankalar Kanunu’nda (m.7) bankaların; 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda yatırım ortaklıklarının (m.43), ipotek finansman kuruluşlarının (m. 60), varlık kiralama şirketlerinin (m.61), merkezi takas kuruluşlarının (m.77), merkezi saklama kuruluşlarının (m. 80), Sigortacılık Kanunu’nda (m. 3/2) sigorta ve reasürans şirketlerinin; 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nda (m.2) “finansal kiralama şirketi”, “faktoring
şirketi” veya “finansman şirketi”nin; Umumi Mağazalar Kanunu’nda (m. 2) işletici şirketlerin, Ödünç Para Verme İşleri Hakkında 90 Sayılı KHK.’da (m.12) finansman ve faktoring şirketlerinin anonim ortaklık tipinde olması gerektiği düzenlenmiştir.
Özel hüküm olmayan hususlarda, bu gruptaki anonim ortaklıklar için de, genel hüküm olarak TTK. hükümleri uygulanır.
233 Sayılı KHK Düzenlemesine Bağlı Ortaklıklar: Devletin ekonomik hayatta aktif biçimde rol oynaması için tasarlanmış ve karma ekonomik sistemin bir aracı olan Kamu İktisadi Teşebbüsleri’ni düzenleyen 233 Sayılı KHK, KİT statüsündeki anonim ortaklıklara ilişkin hükümler içermektedir. KİT’lerin bağlı ortaklıkları ve iştiraklerinin anonim ortaklık tipinde olması zorunludur (KHK m. 2, b.5-6). Bu kararnamede boşluk bulunan hallerde bu ortaklıklara da TTK hükümleri uygulanacaktır (KHK m. 23, b.2; m. 28, b.4; TTK m.330).
Genel Hükümlere Bağlı Ortaklıklar
Yukarıda belirtilen özel hükümlere tabi olmayan anonim ortaklıklar, doğrudan genel hükümlere (TTK ve ilgili mevzuata) bağlıdırlar.
Halka Açık Olup Olmama Açısından
Oldukça önemli sonuçlar doğuran bir ayrım olup, temel önemi, halka açık anonim ortaklıkların öncelikle SerPK ve ilgili mevzuata tabi olması; boşluk bulunan hâllerde yine TTK hükümlerinin genel hüküm olarak uygulanmasıdır. Halka açık olmayanlar ise doğrudan TTK ve ilgili mevzuat hükümlerine tabidirler.
SerPK m.3/g uyarınca HAAO, pay senetlerini halka arz eden ve arz etmiş sayılan ortaklıklardır. Şu hâlde halka açıklık niteliği, ya payların fiilen halka arzı ile ya da fiilen halka arz edilmese dahi, kanun gereği, payların halka arzedilmiş sayılması ile kazanılabilmektedir.
HAAO’lar da kendi içerisinde, pay senetleri borsada (İMKB’de) işlem görenler (Borsa şirketleri) ve görmeyenler şeklinde ikiye ayrılır. Borsa şirketleri, SerPK. yanında Borsa mevzuatına ve denetimine de tabidirler. Payları borsada işlem görmeyen anonim ortaklıklar, halka açık ortaklık statüsünü kazandıktan sonra en geç iki yıl içinde paylarının işlem görmesi için borsaya başvurmak zorundadırlar (SerPK. m.16/2).