Soruşturma nedir?
Adli soruşturma nedir?
Soruşturma nedir? Soruşturma (CMK 2), suç haberinin alınmasıyla başlayıp esas olarak savcı ve onun yardımcısı sıfatı ile adli kolluk tarafından gerçekleştirilen ve varlık sebebi kamu davasının açılmasına gerek olup olmadığının araştırılması olan, kural olarak yazılı ve gizli gerçekleştirilen bir dizi adli faaliyete denir.
Soruşturma, suç işlendiği veya diğer ifadeyle, bir ceza uyuşmazlığının var olduğu şüphesi üzerine, bu ceza uyuşmazlığının gerçekliğinin araştırıldığı ilk evredir.
Soruşturma evresinin özellikleri
Ceza Muhakeme Kanunu’nun 2/1-e maddesinde soruşturma evresi, yalnızca devamında kovuşturma evresine geçilen hâlin nazarı itibara alınması suretiyle tanımlanmıştır. Soruşturma evresi, bir suçun işlendiği şüphesinin öğrenilmesiyle başlayan ve iddianamenin kabulü ile veya iddianamenin düzenlenmesine yer olmadığı kararı ile sona eren evredir.
Cumhuriyet savcısı, bu evrede ceza mahkemesi önünde tartışılabilir bir ceza uyuşmazlığının bulunup bulunmadığını araştırır. Soruşturma aşamasında yetki Cumhuriyet savcısına aittir. Ancak bazı durumlarda sulh ceza hakimi de soruşturma yapabilir (CMK 163). Böyle bir tartışma yapılamayacaksa bu evre, iddianamenin düzenlenmesine yer olmadığı kararı ile sona erer. Eğer böyle bir tartışma yapılabilecekse iddianamenin düzenlenmesi ve bunun mahkemece kabulü ile sona erer.
Soruşturma evresinin amacı şüpheyi bütünüyle ortadan kaldırmak ya da maddi gerçeği bulmak değildir. Bu evredeki amaç; Cumhuriyet savcısının kamu davasının açılıp açılmayacağına karar vermesini sağlamak, kamu davası açılacak ise de söz konusu davaya hazırlık yapmaktır (Soruşturma nedir).
CMK 169 maddesine göre soruşturma evresinin yazılılığı, kovuşturma evresinin devrelerinden biri olan duruşmanın sözlülüğü için bir zarurettir. Hakikaten duruşmada, soruşturmada yapılan işlemlerin yazılı hâle getirildiği belgelerin okunması suretiyle, bunlar sözlü hâle getirilmekte ve böylelikle, mahkeme huzurunda, iddia etme, savunma ve yargılama makamları tarafından tartışılmaktadır.
Soruşturma nedir, nasıl yapılır?
CMK 160/1 maddesine göre Cumhuriyet savcısı, bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez, hemen araştırma yapmaya başlar. Buradaki bir suçun işlendiği izlenimi veren bir hâl ibaresi ile kast edilen, bir suç işlendiği yönündeki şüphedir.
Soruşturma aşamasını ve bu evredeki faaliyetleri başlatacak olan şüphe ise soyut bir şüphe olmayıp, bilakis belli emarelere dayanan ve soruşturmayı başlatacak yoğunluğa ulaşmış basit şüphedir. Şüphenin yoğunlaşması, muhakeme sürecinin ilerlemesini sağladığı gibi, bazı muhakeme işlemlerinin yapılmasını da mümkün kılmaktadır. Nihayet muhakeme süreci sona erip hüküm verildiğinde, şüphe kesinliğe ulaşılmış olur (Soruşturma nedir).
Suç şüphesinin öğrenilmesi;
- Re’sen öğrenme
- İhbar yoluyla öğrenme
- Yabancı devletin şikâyeti ile öğrenme
- Tutanakla öğrenme
- Şikâyet yoluyla öğrenme
- Yazılı başvuru yoluyla öğrenme
şeklinde olabilir.
Soruşturma ne kadar sürer?
CMK’da soruşturma süresi öngörülmemiştir. CMK’da soruşturmanın en kısa sürede tamamlanması ilkesi benimsenmiştir.
Soruşturma evreleri nelerdir?
Soruşturma evresi, bir suçun işlendiği şüphesinin öğrenilmesiyle başlayan ve iddianamenin kabulü ile veya iddianamenin düzenlenmesine yer olmadığı kararı ile sona eren evredir. Kovuşturma evresine hazırlık niteliğindedir.
Soruşturma evresinde, soruşturmaya konu fiilin suç teşkil etmemesi veya muhakeme şartlarının gerçekleşmemesi vs. nedenlerle soruşturmaya son verilmesi kararı verilir. Soruşturma neticesinde iddianamenin düzenlenmesi için yeterli şüpheyi oluşturacak delillerin elde edilememesi nedeniyle iddianamenin düzenlenmesine yer olmadığı kararı verilir (Soruşturma nedir).
Soruşturmanın gizliliği nedir?
CMK 157 maddesine göre, kanunun başka hüküm koyduğu hâller saklı kalmak ve savunma haklarına zarar vermemek koşuluyla soruşturma evresindeki usul işlemleri gizlidir. Soruşturmanın gizliliği Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 285. maddesinde de düzenlenmiştir.
TCK 285 maddesinin gerekçesinde de bu konu “… Soruşturma evresindeki işlemlerin gizliliği, soruşturmanın tarafları bakımından ve sair kişiler bakımından ikiye ayrılarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Her şeyden önce bu gizlilik, savunma hakkını kısıtlar bir şekilde uygulanamayacaktır. Soruşturma evresindeki işlemler ve içerikleri, soruşturmanın taraflarından şüpheliye ve müdafiine karşı, savunma hakkının kullanılmasını engelleyecek şekilde gizli tutulamayacaktır. …” denilerek ifade edilmiştir. Buna soruşturmanın gizliliği ilkesi denir.
Gizlilik ile kast edilen, soruşturmadaki işlemlerde, örneğin, ifade almada, yer göstermede vs. yalnızca bu işlemin muhatabının/muhataplarının hazır bulunabilmesi ve soruşturmanın sonuçlarının da kamuya kapalı olmasıdır (Soruşturma nedir).
Soruşturmanın gizliliği, şüphelinin savunma hakkı ile devletin bir suç şüphesini soruşturmakla görevli makamlarının etkili soruşturmayı yürütme yükümlülüğünün ve medyanın kamuoyunu bilgilendirme amacı ile haber verme hakkının arasında bir çatışmanın ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Soruşturma evresinde, bir suçun işlendiğine ilişkin olarak henüz bir şüphe bulunmaktadır. Bu şüphenin, mahkeme nezdinde tartışılmaya değecek bir şüphe yoğunluğuna yani yeterli şüpheye ulaşmaması hâlinde ise sona erdirilir (Soruşturma nedir).
Bir suçu işlediğine dair şüphe bulunan şüphelinin, gizliliğin ihlal edilmesi suretiyle kamuya teşhir edilmesi, şüphelinin suçlu olarak damgalanmasına yol açabilir. Bu nedenle, soruşturmada, yalnızca işlemin muhataplarının hazır bulunması ve soruşturmanın sonuçlarının kamuya kapalı olması kabul edilmiş, şüphelinin lekelenmeme hakkı koruma altına alınmış ve suçsuzluk karinesinin etkinliği sağlanmış olur (Soruşturma nedir).
Soruşturmanın gizliliği kural olmakla beraber, özellikle, yapılacak işlemlerde hazır bulunma yetkisi bakımından, yetkinin daraltıldığı veya genişletildiği veya farklı bir usulün kabul edildiği hâller bulunmaktadır. Örneğin, CMK 153/2 fıkrasında, müdafiin dosya içeriğini inceleme ve dosyadan örnek alabilme yetkisi kısıtlanarak, soruşturmanın gizliliği yönünden kısıtlamaya gidilmiştir.
Soruşturmanın genişletilmesi nedir?
CMK 173/3 maddesinde, 6545 sayılı Kanun’un 71. maddesiyle yapılan değişiklik sonrasında soruşturmanın genişletilmesi talebinde bulunacak merci sulh ceza hâkimliği olarak belirlenmiştir. Soruşturmanın genişletilmesi talebinde bulunulacak merci ise Cumhuriyet Başsavcılığıdır (Soruşturma nedir).
Soruşturma zamanaşımı var mı?
CMK’da soruşturma zamanaşımı öngörülmemiştir. Ancak soruşturmanın en kısa sürede tamamlanması için gerekli tedbirlerin alınarak soruşturmanın en kısa sürede tamamlanması esası benimsenmiştir.
Soruşturma aşamasında uzlaşma mümkün mü?
Uzlaşma müessesesi, onarıcı adalet anlayışının, CMK’daki görünümlerinden biridir. Uzlaşma yoluyla, ceza uyuşmazlığı, ceza muhakemesi sürecini olabildiğince erken sona erdirir. Uzlaşma ile mahkemelerin iş yükü azaltılmış olur, mağdurun korunması ve insanların barıştırılması suretiyle, daha kalıcı bir sosyal barışın sağlanması temin edilir. Uzlaşma müessesesinde, mağdurun, iddia etme, savunma ve yargılama makamlarının, belli menfaatler karşılığında anlaşarak, ceza muhakemesi sürecini sona erdirmeleridir.
Soruşturmada CMK 253 maddesinde yer alan uzlaşma müessesesi uygulanması ve uzlaşmanın gerçekleşmesi hâlinde, kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Uzlaştırma müessesesinin uygulanabilmesi için Cumhuriyet savcısının, soruşturma evresinin sonunda, yeterli şüpheye ulaşmış olması gerekir.
Cumhuriyet savcısı, soruşturma evresinde, soruşturmanın gerçekleştirdiği ve uzlaşma müessesesinin koşullarının oluştuğunu tespit ettiğinde soruşturma işlemlerine son verilmesi kararı verir (Soruşturma nedir).
İddianamenin düzenlenmesine yer olmadığı kararı nedir?
CMK 170/2 maddesinde yer alan “Soruşturma evresi sonunda toplanan deliller, suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturuyorsa; Cumhuriyet savcısı, bir iddianame düzenler.” hükmü, kanun koyucu tarafından, ceza muhakemesine hâkim ilkelerden biri olan iddianame düzenleme mecburiyeti ilkesi ifade edilmiştir.
Soruşturmanın sonunda toplanan delillerin, suçun işlendiği hususunda yeterli şüpheyi oluşturmadığı hâllerde, iddianamenin düzenlenmesine yer olmadığı kararı verilmesi gerekmektedir. CMK 172/1 maddesinde, soruşturmanın sonunda,iddianamenin düzenlenmesi için yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilememesi hâlinde, Cumhuriyet savcısı tarafından, iddianamenin düzenlenmesine yer olmadığı kararı verileceği ifade edilmiştir.
Soruşturma yapılmasına yer olmadığı kararına itiraz
CMK 158/6 maddesine göre ihbar ve şikâyet konusu fiilin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikâyetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığı kararı verilir.
CMK 173/5 maddesinde takdir yetkisinin kullanıldığı hâllerde, Cumhuriyet savcısının vermiş olduğu, soruşturmaya son verilmesi kararına karşı başvuruda bulunulamayacağı belirtilmiştir (Soruşturma nedir).
Soruşturmada şikâyetten vazgeçme
Soruşturma nedir? Soruşturma aşamasında şikâyetten vazgeçme ve şikâyetin geri alınmasında da fiile ilişkin şikâyetten vazgeçildiği veya fiile ilişkin şikâyet geri alındığı için şüphelilerden veya sanıklardan biri hakkındaki vazgeçme ve geri alma tüm şüpheli veya sanıklar hakkında sonuç doğuracaktır. Buna şikâyetten vazgeçmenin ve geri almanın bölünmezliği ve sirayeti denir.