Sanık ne demek (CMK 2). Sanık hakları nelerdir?
Sanık ne demek? Sanık kavramı 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 2. maddesinde tanımlanmıştır. CMK’da, kovuşturmanın başlamasından itibaren hükmün kesinleşmesine kadar, suç şüphesi altında bulunan kişi sanık olarak tanımlanmıştır.
Şüpheli ve sanık kavramlarını açılımında kullanılan soruşturma ve kovuşturma kavramlarına açıklık getirmekte yarar gören kanun koyucu şüpheli ve sanık kavramını tereddütte yol açmayacak şekilde netleştirmiştir (Sanık ne demek-CMK 2).
Şüpheli ve sanık kavramlarının düzenlendiği CMK 2. maddesine göre soruşturma, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen; kovuşturma ise iddianamenin kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evredir. Dolayısıyla yetkili mercilerce iddianamenin kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evrede suç isnadı altındaki kişiye sanık denilmektedir.
Sanık olmanın üç koşulu vardır. Öncelikle, sanığın gerçek kişi olması gerekir. 5237 sayılı TCK 37/1 fıkrasında göre “suçun kanuni tanımında yer alan fiili birlikte gerçekleştiren kişilerden her biri, fail olarak sorumlu olur” denilmiştir. TCK 20/2 maddesinde, tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamayacağı belirtilerek aslında tüzel kişilerin fail olamayacağına işaret edilmiştir. Fıkranın devamında “suç dolayısıyla kanunda öngörülen güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlar saklıdır” denilerek tüzel kişilerin karıştığı suçlarda tüzel kişiler hakkında TCK 60. maddesinde öngörülen güvenlik tedbirlerinin uygulanabileceği belirtilmiştir.
Sanık sıfatı kazanmanın ikinci ön koşulu sanığın sağ olmasıdır. Failin kovuşturma aşamasında ölmesi ya da öldüğünün tespit edilmesi durumunda ise davaya bakan mahkeme tarafından “kamu davasının düşürülmesi” kararının verilmesi gerekir.
Sanık statüsünde olarak kabul edilmenin üçüncü ön koşulu ise “belli” olmaktır. Sanığın belli olması “meçhul olmaması” demektir. Meçhul olmaksa sanığın kimliğinin bilinmemesi değil birey olarak bilinmemesidir. Bir fiilden ötürü hangi kişinin sanık olacağı belirlendiğinde, belli olma koşulu gerçekleşmiş olacaktır. Bununla birlikte kişiye isnat edilen eylemden ötürü sanık sıfatı verilebilmesi için kimliğin bilinmesine de ihtiyaç vardır. CMK 170. maddesi gereğince dava açılabilmesi için iddianamede şüphelinin kimliğinin yazılması zorunludur.
Şüpheden sanık yararlanır ilkesi ne demek?
Sanık ne demek sorusu açısından önemli hususlardan biri de şüpheden sanık yararlanır (in dubio pro reo) ilkesidir. şüpheden sanık yararlanır ilkesi, ceza muhakemesi hukukunun önemli ilkelerinden biridir. Şüpheden sanık yararlanır ilkesi gereğince suçluluğundan şüphe edilen kişi suçu sabit oluncaya kadar suçsuz sayılmaya devam eder.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 6/2 fıkrasına göre şüpheden sanık yararlanır. CMK 223/2-e bendinde de “Yüklenen suçun sanık tarafından işlendiğinin sabit olmaması” halinde de beraat kararı verileceğinin ifade edilmiştir.
Yüklenen suçun sanık tarafından işlendiğinin sabit olmaması demek, sanığın o suçu işleyip işlemediği konusundaki şüphenin yenilememesi nedeniyle, sanığın suçunun ispat edilememesi demektir. Ceza muhakemesinde, eylemi şüpheli/sanığın gerçekleştirip gerçekleştirmediği konusunda vicdani kanaate varılamıyorsa şüpheden sanık yararlanır ilkesi gereğince şüpheli/sanığın o fiili gerçekleştirmediği kabul edilir. İhtimallerden hareketle aleyhe sonuçlar çıkarılamaz. Şüpheden sanık yararlanır ilkesine göre, sadece kusurlu sanık cezalandırılabilir (kusur ilkesi) ve kusur sanığa usulüne uygun bir muhakemede izafe edilmelidir.
CMK 172/1 fıkrasına göre, Cumhuriyet savcısı, soruşturma evresi sonunda, yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilememesi durumunda kovuşturmaya yer olmadığına karar verecektir. Şüpheli, suçsuzluğunu ispatlamakla yükümlü değildir ilkesinin sonucu olarak, iddianın ispatlanamaması durumunda dava beraatla sonuçlanır.
Şüpheden sanık yararlanır ilkesi daima şüpheli/sanık lehine olup, onun ancak ispat edilen hususlardan sorumlu tutulabileceği anlamına gelir.
Ceza muhakemesinin temel amacı maddi gerçeğe hukuka uygun biçimde ulaşmaktır. İsnadın ispatlanması bir muhakeme faaliyetidir ve şüphe yenilerek maddi gerçeğe ulaşılır. Şüpheli/sanığın suçluluğunu ispat, iddia eden makama ait olup, iddia makamı bunu belirleyecek bütün suç unsurlarını ispat etmekle yükümlüdür. Kural olarak şüpheli/sanığın suçsuzluğunu ispat etmekle yükümlü tutulamaması gerekir (Sanık ne demek).
Sanık hakları nelerdir?
Sanık hakları kısaca şöyle özetlenebilir:
- Haklarını ve isnadı öğrenme hakkı
- Suçsuzluk (masumiyet) karinesi
- Savunma hakkı
- Tercümandan yararlanma hakkı
- Müdafiden yararlanma hakkı
- Yasak ifade ve sorgu yöntemlerinden korunma hakkı
- Etkili soruşturma yapılmasını isteme hakkı