Hapis cezasına ait ilamların infazı nasıl yapılır?

Hapis cezalarının infazı süreli veya süresiz hapis cezalarına göre farklılık arz etmektedir. Söz konusu cezaların infazı açık veya kapalı infaz kuramlarında, kişi­nin hürriyetini kısıtlanmak suretiyle yerine getirilir. Kişi hürriyeti hapis cezalarının türlerine göre, değişik sürelerle kısıtlanabilir. Hapis cezaları karşılığında infaz kurumunda kalması geçireceği süre kanunlarda açıkça hükme bağlanmış olup; kanu­nen belirlenen bu süreler kısaltılamaz veya çoğaltılamaz.

Hapis cezasının tamamının infaz kurumunda geçirilerek serbest bırakılmasına “bihakkın tahliye”, hapis cezansın kanun tanıdığı süre boyunca kalarak serbest bı­rakılmasına ise “şartla tahliye” denir. Hükümlü, bihakkın tahliye tarihinin sonun­da, mahkeme kararma gerek olmaksızın infaz kurumundan serbest bırakılır. Şartla tahliye tarihinde ise ilgili mahkemeden alınacak karara dayanılarak hükümlü ser­best bırakılır. 

Hapis cezasını içeren kesinleşmiş mahkumiyet kararları, mahkemece, hangi hükümlü ve hangi cezanın infazına ilişkin olduğu açıkça belirtilmek suretiyle Cumhuriyet Başsavcılığına verilir (5275 sayılı K. m. 20,1).

Yukarda da işaret edildiği gibi hâkim veya mahkemelerden verilip kanun yo­luna başvurulmaksızın kesinleşen ilamların kesinleşme tarihinden, Yargıtay tara­fından onanmak suretiyle kesinleşen ilamların ise dosyanın mahkemesine UYAP üzerinden geldiği tarihten itibaren en çok bir hafta içinde infaz edilmek üzere Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesi zorunludur.

HAPİS CEZALARININ İNFAZINDA GÖZETİLECEK İLKELER

Hapis cezalarının infazında, mutlaka uyulması gerekli ilkeler, başta hükümlünün kurumda muhafazası ve kaçmasının önlenmesi, kurumda mutlaka düzenin korunması, kurumdaki yaşamın hükümlünün iyileştirilmesi hedefi ile bağımlı olması ve her halde kurum yaşamında adaletin egemen kılınmasıdır. İşte 5275 sayılı Kanunun 6. maddesinde bu dört ilkenin hayata geçirilmesi yönünden infaz rejiminde izlenmesi gerekli amaçları ve uyulması zorunlu ilkeleri sekiz bent halinde belirtilmektedir. Bu bentlerde belirtilen infaz amaç ve ilkeleri özetle, infazda keyfiliğe kaçılmaması, insan onuruna saygılı maddi ve manevi koşullarda infaz, infaz ve iyileştirme işlemlerinde kanunilik ve hukuka uygunluk ilkelerine uyulması, infaz rejiminin bireyselleştirilmesi, kurumların denetlenmesi ve hükümlülerin yaşam hakları ile bedensel ve ruhsal bütünlüklerinin korunmasına yönelik tedbirlerdir. Hapis cezalarının infazında gözetilecek amaçlar doğrultusunda, hükümlülerin bazı hakları­nın kısıtlanabileceği, kanunlarda gösterilen tutum, davranış ve eylemler ile kurum düzenini bozanlar hakkında bu Kanunda belirtilen disiplin cezalarının uygulanacağı belirtilmiştir. Ayrıca, kanun, tüzük ve yönetmeliklerde belirlenen kurallara hüküm­lülerin uymalarının bir zorunluluk olduğu belirtilmekte böylece hükümlünün hak ve yükümlülükleri bulunduğuna işaret edilmiş olmaktadır.

5275 sayılı Kanunun 6. maddesine göre hapis cezalarının infaz rejimi, aşağıda gösterilen temel ilkelere dayalı olarak düzenlenir:

• Hükümlüler ceza infaz kurumlarında güvenli bir biçimde ve kaçmalarım önleyecek tedbirler alınarak düzen, güvenlik ve disiplin çerçevesinde tutulurlar.
• Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin düzenli bir yaşam sürdürmeleri sağlanır. Hürriyeti bağlayıcı cezanın zorunlu kıldığı hürriyetten yoksunluk, insan onuruna saygının korunmasını sağlayan maddî ve manevî koşullar alımda çektirilir Hükümlülerin, Anayasada yer alan diğer hakları, infazın temel amaçları saklı kalmak üzere, bu Kanunda öngörülen kurallar uyarınca kısıtlanabilir.
• Cezanın infazında hükümlünün iyileştirilmesi hususunda mümkün olan araç ve olanaklar kullanılır. Hükümlünün kanun, tüzük ve yönetmeliklerle tanınmış haklarının dokunulmazlığını sağlamak üzere cezanın infazında ve iyileştirme çaba­larında kanunilik ve hukuka uygunluk ilkeleri esas alınır.
• İyileştirmeye gereksinimleri olmadığı saptanan hükümlülere ilişkin infaz rejiminde, bu hükümlülerin kişilikleriyle orantılı bireyselleştirilmiş programlara yer verilmesine özen gösterilir ve bu hususlar yönetmeliklerde düzenlenir.
• Cezanın infazında adalet esaslarına uygun hareket edilir. Bu maksatla ceza infaz kurumlan kanun, tüzük ve yönetmeliklerin verdiği yetkilere dayanarak nite­likli elemanlarca denetlenir.
• Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin yaşam hakları ile beden ve ruh bü­tünlüklerini korumak üzere her türlü koruyucu tedbirin alınması zorunludur.
• Hükümlünün infazın amacına uygun olarak kanun, tüzük ve yönetmelikle­rin belirttiği hükümlere uyması zorunludur.
• Kanunlarda gösterilen tutum, davranış ve eylemler ile kurum düzenini ihlâl edenler hakkında 5275 sayılı Kanunda belirtilen disiplin cezaları uygulanır Cezala­ra, Kanunda belirtilen merciler, sürelerine uygun olarak hükmederler. Cezalara kar­şı savunma ve itirazlar da Kanunun gösterdiği mercilere yapılır.

MÜEBBET HAPİS CEZASININ İNFAZI NASIL YAPILIR?

Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder. Bu ceza, süreli hapis cezasına uygulanan infaz rejimine göre infaz edilir. îşte süreli hapis cezasının infazı ile ilgili olarak yapılan açıklamalar, müebbet hapis cezasının infazı bakımından da geçerlidir. 

AĞIRLAŞTIRILMIŞ MÜEBBET HAPİS CEZASININ İNFAZINASIL YAPILIR?

5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 25. maddesinde ağırlaşmış müebbet hapis cezasının infazında dikkate alınacak esasların neler olduğunu hüküm altına alınmıştır. Bu hükme göre ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infazı rejimine ait esaslar aşağıda gösterilmiştir

• Hükümlü, tek kişilik odada barındırılır.
• Hükümlüye, günde bir saat açık havaya çıkma ve spor yapma hakkı tanınır.
• Risk ve güvenlik gerekleri ile iyileştirme ve eğitim çalışmalarında gös­terdiği gayret ve iyi hâle göre; hükümlünün, açık havaya çıkma ve spor yap­ma süresi uzatılabileceği gibi kendisi ile aynı ünitede kalan hükümlülerle te­masta bulunmasına sınırlı olarak izin verilebilir.
• Hükümlü, yaşadığı yerin olanak verdiği ve idare kurulunun uygun göreceği bir sanat veya meslek etkinliğini yürütebilir.
• Hükümlü, kurum idare kurulunun uygun gördüğü hâllerde ve onbeş günde bir kez olmak üzere eşine, altsoy ve üstsoyuna, kardeşlerine ve vasisine, süresi on dakikayı geçmemek üzere telefon edebilir.
• Hükümlüyü; eşi, altsoy ve üstsoyu, kardeşleri ve vasisi, belirlenen gün, saat ve koşullar içerisinde onbeş günlük aralıklarla ve günde bir saati geçmemek üzere ziyaret edebilirler.
• Hükümlü hiçbir suretle ceza infaz kurumu dışında çalıştırılamaz ve kendisine izin verilmez.
• Hükümlü, kurum iç yönetmeliğinde belirtilenlerin dışında herhangi bir spot ve iyileştirme faaliyetine katılamaz.
• Hükümlünün cezasının infazına, hiçbir surette ara verilemez. Hükümlü hakkında uygulanacak tüm sağlık tedbirleri, tıbbî tetkik ve zorunluluklar hariç ceza infaz kurumlarında, mümkün olmadığı takdirde tam teşekküllü Devlet ya da üniversite hastanelerinin tek kişilik ve yüksek güvenlikli mahkûm koğuşlarında uygulanır.

SÜRELİ HAPİS CEZASININ İNFAZI NASIL YAPILIR?

Daha önce de vurgulandığı gibi; süreli hapis cezası, kanunlarda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az yirmi yıldan fazla olamaz. Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası kısa süreli hapis cezasıdır.

Aşağıda yapılan açıklamalar daha çok süreli hapis cezalarının infazı ilgili olup; yapılan açıklamalar, diğer hapis cezaları için de geçerlidir.

HAPİS CEZALARININ İNFAZINA YÖNELİK YAPILAN İŞLEMLER NELERDİR?

Hükümlünün (Halen) İnfaz Kurumunda Bulunması Hali

Hükümlü, infaza konu ilamdan dolayı hükmen veya başka bir suçtan inini in olabileceği gibi; başka bir hapis cezası veya hapsen tazyik kararı uyarınca infaz kurumunda bulunabilir. İşte hapis cezasına ait ilamın infazına başlandığında bu durum tespit edilirse, hükümlüye ait ilam ilgili infaz kurumuna gönderilir.

Hükümlü, infaz edilecek olan ilamdan dolayı hükmen tutuklu olarak o yer infaz kurumunda bulunmakta ise, kesinleşen mahkeme kararında belirtilen hapis cezasına istinaden tanzim edilen müddetname ile birlikte hapis cezasına ait ilam infaz kurumuna gönderilir. Başka bir ifade ile ilamı infaz eden Cumhuriyet savcısı hükmen tutukluya verilmek üzere, infaz UYAP kayıt numarası, ceza infaz kurumuna alındığı ve salıverileceği tarihi, ceza süresini ve cezanın hangi mahkeme ve hükme ilişkin bilgileri ihtiva eden belge (müddetname) ile birlikte infaza konu ilam ve infaz evrakları kuruma gönderilir. Bu halde tanzim edilecek müddetnamede in­faz kurumuna giriş tarihi olarak, ilama konu suçtan dolayı soruşturma veya kovuş­turma aşamasında veyahut hükümle birlikte verilmiş ise tutuklama kararının fiilen başladığı tarih esas olarak alınır. 

Bu halde hükmen tutukluluk durumu son bulur ve hükümlü sıfatını alır. İlam­da yazılı suçtan dolayı hükmen tutuklu bulunan hükümlüye ait tutukluluk defterin­deki kayıt kapatılır ve hükümlülük defterine kaydı yapılır. Hükümlü, tutuklu koğu­şundan, hükümlüler koğuşuna nakledilir.

Hükümlü, başka bir suçtan dolayı infaz kurumunda tutuklu ise; aynı şe­kilde kesinleşen hapis cezasına ait ilam infaz kurumuna gönderilir. İlam infaz ku­rumuna gönderilmekle birlikte, infaza konu hapis cezası gözetilerek müddetname tanzim edilir. Müddetname tanzim edilirken, ceza infaz kurumuna giriş tarihi, tu­tukluluk halinin kalktığı ve hükümlü sıfatının kazandığı tarih esas alınır. Hükümlü, ilama konu suçtan dolayı tutuklu kalmış ise müddetnamenin tanziminde tutukluluk­ta kaldığı süre dikkate alınır. Başka bir ifade ile tutuklulukta geçen süre, ilama ko­nu mahkemece hükmedilen hapis cezasından mahsup edilir.

İnfaz kurumuna yazılan müzekkere ile tutukluluğun durdurulmasını ve hü­kümlüler defterine kaydın yapılmasını ister.

İlam ve müddetnameyi alan infaz kurumu, tutululuk durumuna son verilerek, infaz evraklarındaki bilgilere göre hükümlülük defterine kayıt yapılır. Böylece kişi hükümlü sayılır ve tutululuk durumu sona erer. İnfaz savcılığınca tanzim edilen müddetname hükümlüye tebliğ edilirken tutukluluk halinin kalktığı bildirilir.

Hükümlü, başka bir suçtan dolayı ceza infaz kurumunda hükümlü ise; ke­sinleşen ilama ait infaz evrakları infaz kurumuna gönderilir. Hükümlünün daha ön­ce infaz edilmekte olan bir veya birden fazla hapis cezası varsa, infaza konu ilamda belirtilen cezanın içtiması için ilgili mahkemeye (en fazla cezayı hükmeden, ceza­lar eşit ise infazı yürüten Cumhuriyet savcısının bulunduğu yerdeki mahkeme) ce­zaların içtiması (toplanması) için talepte bulunulur. İçtima kararından sonra tekrardan müddetname yapılarak, hükümlüye tebliğ edilir. İnfaz toplanan ceza miktarı üzerinden yürütülür. Başka bir ifade ile şartla tahliye tarihi ve bihakkın tahliye tari­hi, içtimalı ceza miktarı gözetilerek hesaplanır.

Hakkında verilen tazyik hapsinin infazı için ceza infaz kurumunda bulunan hükümlü hakkında verilen hapis cezasının infazı için infaz evrakları infaz kurumu­na gönderilir. Tazyik hapsi ile hapis cezasının içtiması mümkün olmaması nedeniy­le hapis cezasının infazı sıraya konulur ve tazyik hapsinin infazından sonra infazına başlanır.

Hükümlünün İnfaz Kurumunda Bulunmaması Hali

Üç yıl veya daha az hapis cezalan bakımından;

Hükmü veren mahkemenin bulunduğu yerde oturan veya başka yerde bulunan hükümlülere ilişkin tüm infaz işlemleri, ilamı veren yer mahkemenin bağlı olduğu Cumhuriyet başsavcılığı tarafından yapılır. Başka bir ifade ile çağrı kağıdı tebliğ edilmesi veya yakala emri verilmesi gibi infaz işleri, ilamı veren yer mahkemesinin bağlı bulunduğu Cumhuriyet başsavcılığı tarafından yerine getirilir.

Hükümlüye gönderilecek olan çağrı kağıdında bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığına başvurabileceği hususunun şerh düşürülmesi zorunludur.

Hükümlüye yapılan tebliğde yeni bir adres tespit edilmesi halinde, Tebligat Kanununu hükümleri uyarınca yeni adresine yeniden çağrı kağıdı tebliğ edilir. Yoksa ilam bu yer Cumhuriyet savcılığına gönderilemez.

Hükümlünün çağrıya icabet ederek bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığına başvurusu üzerine infaz evrakının UYAP ortamından ilgili yerden temin edilir.

Hükümlünün çağrıya uymaması sonucu hakkında düzenlenen yakalama emri üzerine, hükmü veren yer mahkemesinin bulunduğu Cumhuriyet başsavcılığı dı­şında bir yerde yakalanması durumunda o yer Cumhuriyet başsavcılığınca infaz ev­rakları, infazı yürütmekte olan Cumhuriyet Başsavcılığından talep edilir. İnfaz ev­rakları geldikten sonra, hükümlü müddetname ile birlikte infaz kurumuna gönderi­lir.

Çağrı kağıdı bizzat tebliğ edilmiş veya tebliğ edilmiş sayılmış ise hükümlü Cumhuriyet başsavcılığına teslim olmaması, infazdan kaçması veya kaçacağına da­ir şüphe sebepleri bulunması halinde hükümlü hakkında yakalama emri çıkartılır (5275 sayılı K. m. 19, I). Bu halde ilam evrakları hükümlünün bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığına gönderilemez. Hükümlünün oturduğu yer Cumhuriyet başsavcılığına sadece yakalama emri gönderilir. Örneğin Trabzon Başsavcılığınca hükümlü hakkında yakalama emri çıkarmış ise hükümlünün oturduğu Lüleburgaz ilçesine sadece yakalama emri gönderilir. İlam evrakları ise yakalama emri çıkaran Cumhuriyet başsavcılığında tutulur.

Ceza mahkûmiyeti ilamlarının nüfusa kayıtlı olduğu yer itibarıyla gönderildiği Cumhuriyet başsavcılığı tarafından yapılan tüm aramalar sonucunda, hükümlünün başka bir yerde veya yurt dışında olduğunun tespit edilmesi durumunda; ilamın, cezayı infazla yükümlü olan hükmü veren mahkemenin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığınca takip edilmesi gerekir.

Üç yıldan fazla hapis cezaları bakımından;

Haklarında üç yıldan fazla hapis cezasına hükümlülere çağrı kağıdı tebliğ edilemez. Bu gibi hükümlüler hakkında doğrudan doğruya yakalama emri çıkartılır (5275 sayılı K. m. 19, II; Tüzüğün 65, II).

Yakalama emri, ilamı veren yer mahkemesinin bağlı bulunduğu Cumhuriyet başsavcılığı tarafından verilir. Bu halde ilam evrakları hükümlünün bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığına gönderilemez. Hükümlünün oturduğu yer Cumhuriyet başsavcılığına sadece yakalama emri gönderilir. İlam evrakları ise yakalama emri çıkaran Cumhuriyet başsavcılığında tutulur.

Ceza mahkûmiyeti ilamlarının, nüfusa kayıtlı olduğu yer itibarıyla gönderildiği Cumhuriyet başsavcılığı tarafından yapılan tüm aramalar sonucunda, hükümlünün başka bir yerde veya yurt dışında olduğunun tespit edilmesi durumunda; ilamın, cezayı infazla yükümlü olan hükmü veren mahkemenin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığınca takip edilmesi gerekir.

Hakkında düzenlenen yakalama emri gereğince yakalanan hükümlü, yerde Cumhuriyet başsavcılığına teslim edilir. O yer Cumhuriyet başsavcılığınca infaz evrakları, infazı yürütmekte olan Cumhuriyet Başsavcılığından talep edilir. İnfaz evrakları geldikten sonra, hükümlü müddetname ile birlikle infaz kurumuna gönderilir.

Çağrı Kağıdının Tebliği veya Yakalama Emri Verilmesi

İnfaza konu ilama konu cezasının süresi dikkate alınarak hükümlü hakkında davetiye veya yakalama emri çıkartılır (Tüzüğün 66, I fıkrası -1. cümlesi ve II fıkrası).

Üç yıl veya daha az hapis cezası ile cezalandırılan hükümlü hakkında, doğru­dan doğruya yakalama emri çıkartılamaz. Bu halde ilamda yazılı hükümlünün ad­resine çağrı kağıdı tebliğ edilir. Tebliğ işlemi PTT aracılığıyla yapılır. Tebliğ me­murları dışında kalan kolluk güçleri veya adliye personeli ile tebliğ işlemi yapıla­maz. Söz konusu bu adreste tebligat yapılmaması halinde, tebliğ işlemleri Tebligat Kanunun 35. maddesine göre yapılır. 

Hemen belirtmek isterim ki; tutuklulukta ve nezarette geçen süreler mahsup edilmeden ödeme emri, davetname ve yakalama müzekkeresi çıkarılamaz. Başka bir ifade ile mahkeme hükmünde mahsubu öngörülen tutuklulukta ve nezarette ge­çen sürelerin ilâm geldiğinde hesaplanarak, bakiye ceza üzerinden ödeme emri, da­vetname ve yakalama müzekkeresi çıkartılması gerekir.

İnfaza konu hapis cezasının süresi 2 yıldan fazla olmasına rağmen, hükümlü­nün tutuklulukta geçirdiği süreler mahsup edildikten sonra bakiye ceza iki yıldan aşağıya düşmesi halinde de çağrı kağıdı ile hükümlünün Cumhuriyet savcılığına teslim olunması istenir. Bu halde yakalama emri çıkarılmaz.

Hükümlü çağrı kağıdının tebliğinden itibaren on gün içerinde Cumhuriyet savcılığına müracaat etmesi halinde, infaz işlemleri tamamlanarak ilgili kolluk personeli çağrılır. İlam işlemleri tamamlandıktan sonra hükümlü, sağlık kontrolünden sonra infaz kurumuna teslim edilmek üzere kolluk güçlerine teslim edilir.

Hükümlüye çağrı kağıdı hükümlüye tebliğ edilmiş veya tebliğ edilmiş sayılına tarihinden itibaren 10 gün içerisinde Cumhuriyet savcılığına teslim olmaması halinde yakalama emri çıkarılır.

Aynı şekilde infaza konu ilam, üç yıldan fazla hapis cezasını içermesi halinde doğrudan doğruya yakalama çıkartılır. Bu halde hükümlüye çağrı kağıdı tebliğ edilmesine gerek bulunmamaktadır.

Çağrı kağıdının tebliği ve yakalama işlemleri, yukarda da işaret edildiği gibi, ceza hükmünü veren mahkemenin bulunduğu Cumhuriyet savcılığınca yerine getirilir.

Yakalama emri, hükümlü aynı il veya ilçe sınırları içersinde oturmakta ise, yakalama emrinde belirtilen adrese göre İl / İlçe Emniyet Müdürlüğü’ne veya İl / İlçe Jandarma Komutanlığına gönderilir.

Hükümlü aynı il veya ilçe sınırlan dışında oturmakta ise yakalama emri hükümlünün oturduğu yer Cumhuriyet savcılığına gönderilir.

Hapis cezasının infaz işlemlerinin geciktirilmeksizin yerine getirilmesini teminen, çıkartılan yakalama müzekkeresi akıbetlerinin makul sürelerle sık sık takip edilmesi gerekir.

Yakalama emri, hükümlünün yakalanması için konut veya işyerinde arama yetkisi vermez. Bu amaçla hükümlünün konut veya işyerinde arama kararı alınması şarttır.

Hükümlü yakalama emri gereğince yakalanmış ise doğrudan doğruya infaz kurumuna götürülemez. Bu halde infaz işlemlerinin tamamlanması için hükümlü Cumhuriyet savcılığına götürülür.

Yakalanan kişinin ilamda yazılı bulunan kişi ile aynı olduğu tespit edilmesi halinde, sağlık kontrolünden geçirildikten sonra infaz kurumuna konulmak üzere hükümlü yakalama işlemini yapan kolluk görevlilerine teslim edilir. Polisin sorumluluk alanı içerisinde yakalanan hükümlü, yakalama işlemini yapan polis tarafından infaz kurumuna gönderilir. Bu halde jandarma çağrılarak hükümlünün infaz kuru­muna gönderilmesi istenemez.

Hükümlü, başka bir Cumhuriyet savcılığına teslim edilmesi veya yakalama emri üzerine Cumhuriyet savcılığına götürülmesi halinde, bu yer Cumhuriyet sav­cılığı, infazı yapan Cumhuriyet savcılığında hükümlüye ait ilamat evraklarını ister. İlamlar geldikten sonra yukarıda belirtilen iş veya işlemler yapılır.

Yukarıda da ifade edildiği gibi hükümlü, yakalama emri gereğince yakalanmış ise infazın ertelenmesini talep edemeyeceği gibi talep üzerine infazın ertelenmesine karar verilemez.

İnfaz yakalama anından başlar. Bu nedenle müddetname tanzim edilirken ya­kalama anı gözetilerek, gözaltında süre var ise bu süre hapis cezasından düşülmesi gerekir.

Aynı hükümlüye ait birden çok hapis cezası kural ayrı ayrı infaz edileceğin­den, bu infazlar için ayrı ayrı çağrı kağıdı veya yakalama emri çıkartılır. İnfaz kurumuna alınmadan önce hapis cezaları içtima edilerek, toplam ceza, üç yıldan fazla olduğu gerekçesiyle doğrudan doğruya yakalama emri çıkartılamaz. Örneğin ayrı ayrı hükmedilen 1 yıl altı ay hapis cezasıyla, 2 yıl hapis cezası içtima edilerek top lam ceza 3 yıl 6 ay hapis cezası olduğu gerekçesiyle hükümlü hakkında yakalama emri çıkartılamaz.