Toplu iş sözleşmesiyle yapılacak değişikliklerin, işçinin alacaklarına etkisi nedir?

Toplu iş sözleşmesiyle yapılacak değişikliklerin, işçinin alacaklarına etkisi nedir?

Toplu iş sözleşmesi, işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi ol­mayan işveren arasında, iş sözleşmesinin (hizmet akdinin) yapılması, muhtevası ve sona ermesi ile ilgili hükümleri düzenlemek için yapılan, taraftarın karşılıklı hak ve borçlarını, toplu iş sözleşmesinin uygulanması ve denetimi ile uyuşmazlıkların çö­züm yollarına ilişkin hükümleri dc içerebilen yazılı bir sözleşmedir (Çelik Nuri, İş Hukuku Dersleri, Eylül 2009, Yenilenmiş 22. Bası, s.504).

Buna göre, toplu iş sözleşmesi düzeninde, Toplu İş Sözleşmesi Grev Ve Lokavt Kanunu’nun 2 ve 4. maddeleri uyarınca, işyerindeki çalışma koşullarından birçoğu toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılabilmekte, toplu iş sözleşmesinin tarafları emredi­ci kurallar koyabilmektedir.

Toplu iş sözleşmesinin emredici hükümleri, iş sözleşmesi taraftarına tanınan sözleşme serbestisini sınırlayan ve çalışma koşullarının belirleyen önemli bir hukuk kaynağıdır. Bunun yanında, değişen ekonomik durumların, genel ya da sektörel kriz­lerin çalışma koşullarını ve bu arada toplu iş sözleşmelerini etkileyebileceği açıktır. Bu nedenle, çalışma koşullarının işçi lehine olarak değiştirilebileceği ve bunun hiz­met akti hükmü olarak geçerli olduğu 2822 sayılı Toplu îş Sözleşmesi Grev ve Lo­kavt Kanunu’nun 6. maddesinde öngörülmüştür. Ancak 2822 sayılı Kanun’un 6/2.  maddesine göre, toplu iş sözleşmesi düzeninin geçerli olduğu bir işyerinde çalışma koşullarında işçi aleyhine olarak yapılacak değişiklik, işçi ve işverenin ortak iradele­ri ile dahi mümkün olmayacaktır.

Öte yandan, toplu iş sözleşmesinin taraflarının değişen ekonomik durumlar kar­şısında, sözleşmede değişiklik yapmak ve sözleşmeyi yeni koşullara uyarlamak amacıyla toplu iş sözleşmesi hükümlerini değiştirmeleri olanaklıdır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 22. maddesinin son fıkrasında yazılı olan “taraflar aralarında anlaşarak çalışma koşullarını her zaman değiştirebilirler” kuralından, toplu iş sözleşmeleri yö­nünden iş ilişkisinin tarafları yerine, toplu iş sözleşmesinin taraflarını anlamak lazım gelir. Gerçekten, toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi olan kişilerin bu yetkileri devam ettiği sürece toplu iş sözleşmesi hükümlerinde değişiklik yapmaları kural olarak mümkündür.

Toplu iş sözleşmesi yetkisi olan yanlar, aralarında yapacakları bir ek protokolle gelecekteki haklarda artışı ve hatta bir azalmayı kararlaştırabilirler (Tunçomağ Kenan/Centel Tankut, İş Hukukunun Esasları, İstanbul 2008, s.369).

Ne var ki, toplu iş sözleşmesinde yapılacak olan değişiklikler kural olarak geç­mişe etkili olamayacaktır. Toplu iş sözleşmesinin tarafları arasında yapılan bu deği­şiklikler yapıldıkları tarihten ileriye dönük olarak sonuçlarını doğunır. Ayrıca, toplu iş sözleşmelerinin özerkliği ilkesi gereğince, her toplu iş sözleşmesi kendi içinde ba­ğımsızdır. Özetle, toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi olan kişilerin bu yetkileri devam ettiği süre­ce ve ileriye etkili olmak üzere toplu iş sözleşmesi hükümlerinde değişiklik yapma­ları kural olarak mümkündür  (Yargıtay HGK 15.05.2013 gün, 2013/22-530 E, 2013/717 K)