Ücret hesaplama yöntemi
Hesaplamalar kural olarak brüt ücret üzerinden yapılır. Önce işçinin brüt çıplak yevmiyesi belirlenir. TİS. ya da bireysel hizmet akdi ile daha fazla bir yevmiye öngörülmemiş ise yasa gereği aylık ücreti bulmak için günlük ücret 30 ile çarpılır.
Ücretin haftalık olarak ödendiği hallerde aylık ücretin bulunması için önce günlük ücret bulunmalıdır. Haftalık ücret önce 7 ye bölünerek günlük ücret daha sonra 30 ile çarpılmak suretiyle aylık ücret bulunur. Haftalık ücretin 4 hafta ile çarpılması hatalı hesaplama olup bu durum davacı aleyhine davalı lehine sonuçlara yol açacaktır.
Örnek hesap şu şekilde olmalıdır:
Haftalık ücret 700 TL ise;
700/7=100 TL günlük ücret.
30×100=3000 TL aylık ücret olarak bulunur.
Ücretin günlük değil haftalık hesaplanması halinde ise 700 TL olan haftalık ücret bilirkişiler tarafından bazen hatalı şekilde 4 hafta ile çarpıldığında 2800 TL olarak tespit edilmektedir. Bu da aylık 30 günlük ücretin karşılığı olmayacaktır. Örnekte görüldüğü üzere olması gereken miktar 3000 TL’dır.
Günlük ücretin 30 ile çarpılması sonucu bulunan ücret çıplak ücrettir.
Kıdem ve ihbar tazminatları giydirilmiş ücretten diğer fazla çalışma, hafta tatili, genel tatil, yıllık izin alacakları ise çıplak ücret üzerinden hesaplanır.
Giydirilmiş ücret hesaplanırken çıplak ücrete süreklilik ve düzenlilik arz eden sosyal yardım ve benzeri ücret ekleri ilave edilir. Örneğin yol ve yemek yardımı gibi. Ancak, bu gibi yardımlar ay içinde fiilen çalışılan gün üzerinden yapıldığından haftada 6 gün çalışan işçi bir ayda 26 gün çalıştığı için 26 günlük tutar ilave edilir. Ayni yardımlarda işverene maliyet baz alınır.
Düzenlilik arz eden ikramiye gibi, yılın belli periyotlarında yapılan yardımlar, ücrete endeksli ise son ücret üzerinden günlüğünün bulunması gerekir. Ancak ücrete endeksli olmayan ikramiye benzeri ödemelerin son 1 yıl içindeki ödemeler toplamı 365’e bölünerek günlüğü bulunur.
Prim, satıştaki başarı şartına bağlı ise kıdeme esas ücrete ilave edilmez. Ancak, uygulamada çıplak ücret tutarı hatta daha fazlası prim ödemelerinin bulunduğu da görülmektedir. Bu halde primlerin ücretin asli unsuru olarak kabulü ile kıdeme esas ücrete ilavesi gerekir. Burada da son 1 yıl içinde ödenen/hak edilen primler üzerinden günlük tutar bulunur.
TİS. uygulamalarında da TİS. ile sağlanan yemek, yol, aile, bayram harçlığı, ikramiye vb. alacakların da kıdeme esas ücrete ilavesi gerekir.
Giydirilmiş ücret hesabında değişkenlerin tamamının brüt tutar üzerinden baz alınması gerekir.
Örneğin (değişken ve rakamlar örneklemedir.) aşağıdaki uygulamada 26 gün yol ve yemek yardımı, 365 TL tutarında 2 bayram yardımı, aylık 110 TL aile yardımı ve yılda 30 TL den 4 ikramiye olduğu varsayıldığında hesap şu şekilde yapılır:
Yevmiye = 30 TL.
Aylık çıplak brüt ücret : 30,00 x 30 gün = 900 TL.
Yol : 1,00 x 26 gün = 26 TL.
Yemek : 2,00 x 26 gün = 52 TL.
Bayram harçlığı : 365,00 x 2 /365×30 = 2 TL.
Aile yardımı : 110,00/30×30 = 110 TL.
İkramiye : 30.00 x 4/365×30 = 9,86 TL
Toplam = 1.129,86 TL. aylık giydirilmiş ücret olacaktır.
Maaş hesaplamalarında 2013 yılı ve sonrası için damga vergisi oram %0.759, önceki yıllar içinse %0.66 olarak uygulanmaktadır.
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu 23. Maddesinde vergi muafiyetleri düzenlenmiştir. Buna göre;
“Madde 23 – (Değişik: 24/12/1980 – 2361/17 md.)
Aşağıda yazılı ücretler Gelir Vergisinden istisna edilmiştir.
1. Köylerde veya son nüfus sayımına göre belediye içi nüfusu 5 000’i aşmayan yerlerde faaliyet gösteren ve münhasıran el ile dokunan halı ve kilim imal eden işletmelerde çalışan işçilerin ücretleri;
2. (Değişik: 22/7/1998 – 4369/28 md.) Gelir Vergisinden muaf olanların veya gerçek usulde vergilendirmeyen çiftçilerin yanında çalışan işçilerin ücretleri;
3. Toprak altı işletmesi halinde bulunan madenlerde cevher istihsali ve bununla ilgili diğer bütün işlerde çalışanların münhasıran yer altında çalıştıkları zamanlara ait ücretleri;
4. (Mülga: 22/7/1998 – 4369/82 md.)
5. Köy muhtarları ile köylerin katip, korucu, imam, bekçi ve benzeri hizmetlilerine köy bütçesinden ödenen ücretler ile çiftçi mallarını koruma bekçilerinin ücretleri;
6. Hizmetçilerin ücretleri (Hizmetçiler özel fertler tarafından evlerde, bahçelerde, apartmanlarda ve ticaret mahalli olmayan sair yerlerde orta hizmetçiliği süt ninelik, dadılık, bahçıvanlık, kapıcılık gibi özel hizmetlerde çalıştırılanlardır.) (Mürebbiyelere ödenen ücretler istisna kapsamına dahil değildir);
7. Sanat okulları ile bu mahiyetteki enstitülerde, ceza ve ıslahevlerinde, darülacezelerin atelyelerinde çalışan öğrencilere, hükümlü ve tutuklulara ve düşkünlere verilen ücretler;
8. (Değişik: 25/5/1995 – 4108/16 md.) Hizmet erbabına işverenlerce yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatler (işverenlerce, işyerinde veya müştemilatında yemek verilmeyen durumlarda çalışılan günlere ait bir günlük yemek bedelinin 6.000.000 lirayı (13,00 TL) aşmaması ve buna ilişkin ödemenin yemek verme hizmetini sağlayan mükelleflere yapılması şarttır. Ödemenin bu tutarı aşması halinde, aşan kısım ile hizmet erbabına yemek bedeli olarak nakten yapılan ödemeler ve bu amaçla sağlanan menfaatler ücret olarak vergilendirilir.);
9. (Değişik: 4/12/1985 – 3239/42 md.) Genel olarak maden işletmelerinde ve fabrikalarda çalışan işçilere ve özel kanunlarına göre barındırılması gereken memurlarla müstahdemlere konut tedariki ve bunların aydınlatılması, ısıtılması ve suyunun temini suretiyle sağlanan menfaatler ile mülkiyeti işverene ait brüt alanı 100 m2’yi aşmayan konutların hizmet erbabına mesken olarak tahsisi suretiyle sağlanan menfaatler (Bu konutların 100 m2’yi aşması halinde, aşan kısma isabet eden menfaat için bu istisna hükmü uygulanmaz);
10. Hizmet erbabının toplu olarak işyerlerine gidip gelmelerini sağlamak maksadıyla işverenler tarafından yapılan taşıma giderleri;
11. (Değişik : 28/6/2001 – 4697/2 md.) Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nei maddesinde belirtilen sandıklar tarafından ödenen emekli, maluliyet, dul ve yetim aylıkları (506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 ııci maddesinde belirtilen sandıklar tarafından ödenen aylıkların toplamı, en yüksek Devlet memuruna ödenen en yüksek ödeme tutarından fazla ise aradaki fark ücret olarak vergiye tabi tutulur.) (Genel, katma ve özel bütçelerden ödenen bu nevi aylıklar dahil);
12. 3308 sayılı Çıraklık ve Meslekî Eğitim Kanununa tâbi çırakların asgari ücreti aşmayan ücretleri.
(Ek Bentler: 4/12/1985-3239/42 md.)
13. Yabancı ülkelerde bulunan sosyal güvenlik kurumlan tarafından ödenen emekli, maliiliyet, dul ve yetim aylıkları;
14. (Mülga: 9/4/2003-4842/37 ıııd.; Yeniden düzenleme: 30/7/2003- 4962/5 md.) Kanunî ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tâbi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına, işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler;
15. Yüz ve daha aşağı sayıda işçi çalıştıran işyerlerinde bir, yüzden fazla işçi çalıştıran işyerlerinde iki, amatör sporcu çalıştıranların, her yıl milli müsabakalara iştirak ettiklerinin belgelenmesi ve bu amatör sporculara ödenen ücretler. (Asgari ücretin iki katını aşmamak kaydıyla)”
Dolayısıyla sayılan kişilerin ücret ve benzeri alacaklarının net hesaplanmasında gelir vergisi indirilmez.
4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu İle 491 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tın 12. maddesinde, “Türk Uluslararası Gemi Sicilinde kayıtlı gemilerde ve yatlarda çalışan personele ödenen ücretler gelir vergisi ve fonlardan müstesnadır.” hükmü düzenlenmiştir.