Yabancılar Türkiye’de Çalışma ve İkamet İznini Nasıl Alır?
Yabancıların Türkiye’deki İzinleri
Yabancıların Türkiye’ye girişleri, Türkiye’de kalışları ve Türkiye’den çıkışları ile Türkiye’den koruma talep eden yabancılara sağlanacak korumanın kapsamına ve uygulanmasına ilişkin usul ve esasları ve İçişleri Bakanlığına bağlı Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün kuruluş, görev, yetki ve sorumlulukları 11 Nisan 2014 tarihinde mi gazetede yayınlanan 6458 sayılı yasa ile yeniden düzenlendi.
Geri Gönderme Yasağı
Bu kanun kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatının veya hürriyetinin tehdit altında bulunacağı bir yere gönderilemez
Yabancıların Türkiye’ye Girişi ve Vize
Türkiye’ye giriş ve Türkiye’den çıkış sınır kapılarından, geçerli pasaport veya pasaport yerine geçen belgelerle yapılır.
- Yabancı, pasaport veya pasaport yerine geçen belge ya da belgelerini, Türkiye’ye giriş ve Türkiye’den çıkışlarda görevlilere göstermek zorundadır.
- Sınır geçişlerine ilişkin belge kontrolleri, taşıtlarda seyir halinde de yerine getirilebilir. Hava limanlarının transit alanlarını kullanan yabancılar, yetkili makamlarca kontrole tabi tutulabilirler.
- Bu maddenin uygulanmasında, kapsamlı kontrole tabi tutulması gerekli görülenler en fazla 4 saat bekletilebilir. Yabancı, bu süre içerisinde her an ülkesine dönebileceği gibi, dört saatlik süreyle sınırlı kalmaksızın ülkeye kabulle ilgili işlemlerin sonuçlanmasını da bekleyebilir.
Türkiye’ye Girişlerine İzin Verilmeyecek Yabancılar
- Pasaportu, pasaport yerine geçen belgesi, vizesi veya ikamet ya da çalışma izni olmayanlar ile, bu belgeleri veya izinleri hileli yollarla edindiği veya sahte olduğu anlaşılanlar,
- Vize, vize muafiyeti veya ikamet izin süresinin bitiminden itibaren en az 60 gün süreli pasaport veya pasaport yerine geçen belgesi olmayanlar,
- Vize muafiyeti kapsamında olsalar dahi, 15. maddenin 1. fıkrasında sayılan yabancılar:
Bu maddeyle ilgili olarak yapılan işlemler, geri çevrilen yabancılara tebliğ edilir. Tebligatta, yabancıların karara karşı itiraz haklarını etkin şekilde nasıl kullanabilecekleri ve bu süreçteki diğer yasal hak ve yükümlülükleri de yer alır.
Türkiye dışında olup da, kamu düzeni veya kamu güvenliği, ya da kamu sağlığı açısından Türkiye’ye girmesinde sakınca görülen yabancıların ülkeye girişi yasaklanabilir.
Türkiye’den sınır dışı edilen yabancıların Türkiye’ye girişi, Genel Müdürlük veya valilikler tarafından yasaklanır.
Vize veya ikamet izni süresi sona eren ve bu durumları yetkili makamlarca tespit edilmeden önce Türkiye dışına çıkmak için valiliklere başvuruda bulunup, hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancıların Türkiye’ye giriş yasağı süresi 1 yılı geçemez.
Türkiye’yi terke davet edilenlerden, süresi içinde ülkeyi terk edenler hakkında giriş yasağı kararı alınmayabilir.
Genel Müdürlük, giriş yasağını kaldırabilir veya giriş yasağı saklı kalmak kaydıyla yabancının belirli bir süre için Türkiye’ye girişine izin verebilir.
Kamu düzeni veya kamu güvenliği sebebiyle bazı yabancıların ülkeye kabulü Genel Müdürlükçe ön izin şartına bağlanabilir.
İkamet İzni
Türkiye’de vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden, ya da 90 günden fazla kalacak yabancıların ikamet izni almaları zorunludur. İkamet izni, 6 ay içinde kullanılmaya başlanmadığında geçerliliğini kaybeder.
İkamet İzninden Muafiyet
Aşağıda sayılan yabancılar ikamet izninden muaf tutulurlar:
- 90 güne kadar vizeyle veya vizeden muaf olarak gelenler, vize süresi veya vize muafiyeti süresince,
- Vatansız Kişi Kimlik Belgesi sahibi olanlar,
- Türkiye’de görevli diplomasi ve Konsolosluk memurları,
- Türkiye’de görevli diplomasi ve Konsolosluk memurlarının ailelerinden Dış İşleri Bakanlığınca bildirilenler,
- Uluslararası kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde çalışan ve statüleri anlaşmalarla belirlenmiş olanlar,
- Türkiye Cumhuriyetinin taraf olduğu anlaşmalarla ikamet izninden muaf tutulanlar.
Yabancılar, ikamet izninden muafiyet sağlayan durumları sona erdikten sonra da Türkiye’de kalmaya devam edeceklerse, en geç 10 gün içinde ikamet izni almak üzere valiliklere başvurmakla yükümlüdür.
İkamet İzni Başvurusu
İkamet izni başvurusu, yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki konsolosluklara yapılır.
- İkamet izni için başvuracak yabancılarda, talep ettikleri ikamet izni süresinden 60 gün daha uzun süreli pasaport ya da pasaport yerine geçen belgeye sahip olmaları şartı aranır.
- Başvuru için gerekli olan bilgi ve belgeler eksik ise, başvurunun değerlendirilmesi, eksiklikler tamamlanıncaya kadar ertelenebilir. Eksik olan bilgi ve belgeler ilgiliye bildirilir.
- Konsolosluklar, ikamet izni başvurularını görüşleriyle birlikte Genel Müdürlüğe iletir. Genel Müdürlük, gerekli gördüğünde ilgili kurumlanın görüşlerini de alarak başvuruları sonuçlandırdıktan sonra, ikamet izninin düzenlenmesi ya da başvurunun reddedilmesi için Konsolosluğa bilgi verir.
- Başvurular, en geç 90 gün içinde sonuçlandırılır.
- İkamet izni başvurusunun reddine ilişkin işlemler ilgiliye tebliğ edilir.
Türkiye İçinden Yapılabilecek İkamet İzni Başvuruları
İkamet izni başvuruları, aşağıdaki hallerde istisnai olarak valiliklere de yapılabilir:
- Adli veya idari makamların kararlarında veya taleplerinde,
- Yabancının Türkiye’den ayrılmasının makul veya mümkün olmadığı durumlarda,
- uzun dönem ikamet izinlerinde,
- öğrenci ikamet izinlerinde,
- insani ikamet izinlerinde,
- insan ticareti mağduru ikamet izinlerinde,
- aile ikamet izninden kısa dönem ikamet iznine geçişlerde,
- Türkiye’de ikamet izni bulunan anne veya babanın Türkiye’de doğan çocukları için yapacağı başvurularda,
- geçerli ikamet izninin verilmesine esas olan gerekçenin sona ermesi veya değişikliğe uğramasından dolayı,
- yeni kalış amacına uygun ikamet izni almak üzere yapılacak başvurularda,
- Türkiye’de yüksek öğrenimini tamamlayanların, kısa dönem ikamet iznine geçişlerinde.
İkamet İzinlerinin Tanzimi ve Şekli
- İkamet izinleri, pasaport veya pasaport yerine geçen belgelerin geçerlilik süresinden 60 gün daha kısa süreli, kalış amacına bağlı ve her yabancı için ayrı düzenlenir.
- İkamet izninin şekli ve içeriği Bakanlıkça, ikamet izni yerine geçen çalışma izninin şekli ve içeriği ise Bakanlık ve ilgili kurumlarca birlikte belirlenir.
İkamet İzinlerinin Uzatılması
İkamet izinleri valiliklerce uzatılabilir. Uzatma başvuruları, ikamet izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren ve her koşulda ikamet izni süresi dolmadan önce valiliklere yapılır. İkamet iznini uzatma başvurusunda bulunanlara, harca tabi olmayan bir belge verilir. Bu yabancılar, ikamet izni süreleri sona ermiş olsa dahi, haklarında karar verilinceye kadar bu belgeyle Türkiye’de ikamet edebilir. Uzatılan ikamet izinleri, yasal izin sürelerinin bitim tarihinden itibaren başlatılır. Uzatma başvuruları, valiliklerce sonuçlandırılır.
Türkiye İçinden Yapılan İkamet İzni Talebinin Reddi, İptali veya Uzatılmaması Türkiye içinden yapılan ikamet izni talebinin reddi, ikamet izninin uzatılmaması veya iptali ile bu işlemlerin tebliği valiliklerce yapılır. Bu işlemler sırasında, yabancının Türkiye’deki aile bağları, ikamet süresi, menşe ülkedeki durumu ve çocuğun yüksek yararı gibi hususlar göz önünde bulundurulur ve ikamet iznine ilişkin karar ertelenebilir.
İkamet izni talebinin reddi, iznin uzatılmaması veya iptali, yabancıya ya da yasal temsilcisine veya avukatına tebliğ edilir. Tebligatta, yabancının karara karşı itirazını etkin şekilde nasıl kullanabileceği ve bu süreçteki diğer yasal hak ve yükümlülükleri de yer alır.
Yabancıların Türkiye’de Çalışma İzinleri
4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri hakkında kanuna ve bu kanunun uygulama yönetmeliğine göre yabancılar, alacakları çalışma izinleri ile bir işveren yanında bağımlı çalışabilecekleri gibi, bağımsız (kendi nam ve hesabına) olarak da çalışabileceklerdir Buna göre, çalışma izinleri 3 grupta verilmektedir:
Süreli İzin: Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe, iş piyasasındaki durum, çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür değişiklikleri dikkate alınarak, yabancının ikamet izninin süresi ile iş sözleşmesinin veya işin süresine göre, belirli bir işletme ve belirli bir meslekte çalışmak üzere en çok 1 yıl süreyle verilir.
Bakanlık, süreli çalışma izninin geçerlilik alanını şehir, idari sınır veya coğrafi bölge gibi girdileri baz alarak genişletebilir veya daraltabilir. Bu durumun uygulanması halinde, Bakanlık bu kararını çalışma izni bildiriminde bulunduğu ilgili mercilere bildirir.
Bir yıllık kanuni çalışma süresinden sonra; aynı iş yeri veya aynı işletme ve aynı meslekte çalışmak üzere çalışma iznin süresi en fazla “2 yıl” daha uzatılabilir.
Üç yıllık kanuni çalışma süresinin sonunda aynı meslekte, ancak bu defa dilediği işverenin yanında çalışmak üzere çalışma izninin süresi en fazla “3 yıl” daha uzatılabilir.
Türkiye’ye çalışmak üzere gelen bir yabancının beraberinde veya daha sonra getirmiş olduğu eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına da, yabancının kendisi ile birlikte en az “5 yıl” kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olmaları kaydıyla, Kanun ve Yönetmelik hükümlerine göre süreli çalışma izni verilebilir.
Süresiz İzin: Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe, Türkiye’de en az “8 yıl” kanuni ve kesintisiz ikamet eden veya toplam “6 yıllık” kanuni çalışması olan yabancılara, iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler dikkate alınmaksızın ve belirli bir işletme, meslek, mülki veya coğrafi alanla sınırlandırılmaksızın verilebilir.
Yabancının en az 8 yıl kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olması koşulunun yerine getirildiği emniyet makamlarından alınacak belge ile kanıtlanır. Bu belge diğer belgelerle birlikte Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına süresiz çalışma izni başvurusu sırasında iletilir.
Yabancının en az “8 yıl” kanuni kesintisiz ikamet etmiş olması koşulunun yerine getirilip getirilmediği değerlendirilirken, öğrenimde geçen süreler dikkate alınmaz. Ancak, yabancının beraberinde Türkiye’ye gelerek, yabancı ile birlikte ikamet eden, aynı zamanda öğrenim gören eş ve çocuklarının öğrenim süreleri ikametten sayılır.
Yabancının toplam “6 yıllık” kanuni çalışmasının bulunması koşulunun yerine getirildiği hususu ilgili mercilerden alınacak belge ile kanıtlanır ve bu belge diğer belgelerle birlikte Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına süresiz çalışma izni başvurusu sırasında iletilir. Süresiz çalışma izni verilen yabancıların ikamet izin süreleri, yabancıların ikamet ve seyahatlerine ilişkin mevzuata göre İçişleri Bakanlığınca belirlenir.
Süresiz çalışma izni, kapsamında bir değişiklik olmadığı sürece, ikamet izin sürelerine bağlı olarak kullanılır. Emniyet makamlarınca, süresiz çalışma iznine istinaden verilen ikamet izin sürelerinin uzatılmaması halinde Bakanlığa bilgi verilir.
- Bağımsız İzin: Bağımsız çalışacak yabancılara Türkiye’de en az “5 yıl” kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olmaları, çalışmalarının, ekonomik kalkınma açısından katma değer yaratması ve istihdam üzerinde olumlu etki yapacak olması koşulu ile verilebilir.
İstihdam üzerindeki etkinin belirlenmesinde ilgili mercilerin görüşleri de dikkate alınır. Bağımsız çalışacak yabancının en az “5 yıl” kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olması koşulunun yerine getirildiği emniyet makamlarından alınacak belge ile kanıtlanır. Bu belge diğer belgelerle birlikte Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağımsız çalışma izni başvurusu sırasında iletilir.
Yabancının en az “5 yıl” kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olması koşulunun yerine getirilip getirilmediği değerlendirilirken, öğrenimde geçen süreler dikkate alınmaz. Diğer taraftan, yabancının beraberinde Türkiye’ye gelerek, yabancı ile birlikte ikamet eden, aynı zamanda öğrenim gören eş ve çocuklarının, öğrenim süreleri ikametten sayılır
Bağımsız çalışma izni verilen yabancıların ikamet izin süreleri, yabancıların Türkiye’de ikamet ve seyahatlerine ilişkin mevzuata göre İçişleri Bakanlığınca belirlenir. Bağımsız çalışma izni, işin mahiyeti değişmediği sürece yabancı tarafından ikamet izin sürelerine bağlı olarak kullanılır.
Emniyet makamlarınca. bakımsız çalısına iznine istinaden verilen ikamet izin sürelerinin uzatılmaması halinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bilgi verilir. Bağımsız çalışma izninin değerlendirilmesinde dikkate alınmak üzere; yabancının faaliyetinin, ulusal ekonomiye sağlayacağı katkı ve yabancının icra edeceği faaliyet için yeterli miktarda gelire sahip olduğunu kanıtlayan belgeler, diğer belgelerle birlikte Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına iletilmesi istenebilir.
Bağımsız çalışma izni verilmesi uygun bulunan yabancıya, bağımsız çalışabileceğine ilişkin “Bağımsız Çalışma İzni Müracaat Belgesi” verilir. Bağımsız çalışma izni belgesi, verildiği tarihten itibaren “3 ay” süreyle geçerlidir.
Yabancıya, iş yerini kurmasının ardından, ticaret sicil kaydını Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına ibraz etmesi halinde bağımsız çalışma izni verilebilir.
İstisnai Haller
Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe;
- Bir Türk vatandaşı ile evli olan ve eşiyle Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan veya evlilik birliği en az üç yıl sürdükten sonra sona ermiş olmakla birlikte Türkiye’de yerleşmiş olan yabancılar ile, bunların Türk vatandaşı eşinden olan çocuklarına,
- 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 19. 27. ve 28. maddeleri çerçevesinde Türk vatandaşlığını kaybedenler ve bunların füruna,
- Türkiye’de doğan veya kendi millî kanununa, vatansız ise, Türk mevzuatına göre rüşt yaşını doldurmadan Türkiye’ye gelen ve Türkiye’de meslek okulu, yüksek okul veya üniversiteden mezun olan yabancılara,
- 2510 sayılı İskân Kanununa göre muhacir, mülteci veya göçebe olarak kabul edilen yabancılara,
- Avrupa Birliği üyesi ülke vatandaşları ile bunların Avrupa Birliği üyesi ülkelerin vatandaşı olmayan eş ve çocuklarına,
- Yabancı devletlerin Türkiye’deki Büyükelçilikleri ile Konsolosluklarında ve uluslararası kuruluşların temsilciliklerinde görevli diplomat, idari ve teknik personelin hizmetinde çalışanlar ile, karşılıklılık ilkesi çerçevesinde olmak ve görev süresiyle sınırlı kalmak üzere, Türkiye’de bulunan Büyükelçilikler, Konsolosluklar ve uluslararası kuruluşların temsilciliklerinde görevlendirilen diplomatların ve İdarî ve teknik personelin eş ve çocuklarına,
- bilimsel ve kültürel faaliyetler amacıyla bir ayı aşan ve sportif faaliyetler amacıyla, dört ayı aşan süre ile geçici olarak Türkiye’ye gelecek yabancılara,
- kanunla yetki verilen bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarınca sözleşme veya ihale usulleriyle mal ve hizmet alımı, bir işin yaptırılması veya bir tesisin işletilmesi işlerinde çalıştırılacak kilit personel niteliğindeki yabancılara,
bu Kanunda öngörülen sürelere tabi olmaksızın çalışma izni verilebilir.
Yabancının toplam altı ayı geçmemek şartıyla Türkiye dışında bulunması, çalışma süresini kesmez. Ancak Türkiye dışında geçirilen zaman çalışma süresinden sayılmaz. Türkiye’de bulunmasına rağmen, ikamet tezkeresini altı aydan fazla süreyle temdit ettirmeyerek, ihmalde bulunan yabancının ikameti çalışma izinleri açısından kesinti sayılır.
Yabancıların Çalışına İzin Taleplerinde Zorunlu Olan Değerlendirme Kriterleri
- Çalışma izni talep edilen iş yerinde en az 5 T.C. vatandaşının istihdamı zorunludur. İzin isteyen yabancının şirket ortağı olması halinde 5 kişilik istihdam şartı, Bakanlıkça verilecek 1 yıllık çalışma izninin son 6 ayı için aranır. Aynı iş yerinde birden fazla yabancı için çalışma izni talebinde bulunulması durumunda, çalışma izni verilen ilk yabancıdan sonraki her bir yabancı için ayrı ayrı 5 T.C. vatandaşı istihdamı aranır.
- İş yerinin ödenmiş sermayesinin en az 100.000 TL veya brüt satışlarının en az 800.000 TL veya son yıl ihracat tutarının en az 250.000 ABD Doları olması gerekmektedir.
- Dernek ve vakıflarda çalışacak yabancılara ilişkin izin taleplerinde 2. madde, yabancı devlet hava yollarının Türkiye temsilciliklerinde, eğitim sektörü ve ev hizmetlerinde çalışacak yabancıların çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde ise, 1. ve 2. maddeler uygulanmayacaktır.
- İzin isteyen şirket ortağı yabancının, 40.000 TL’den az olmamak üzere sermaye payının en az % 20 olması zorunludur.
- İşveren tarafından yabancıya ödeneceği beyan edilen aylık ücret miktarının yabancının görev ve yetkinliği ile bağdaşır seviyede olması zorunludur. Buna göre, başvuru tarihi itibariyle yürürlükte bulunan asgari ücret tutarı dikkate alınmak suretiyle yabancıya ödenecek ücretin en az:
- Üst düzey yöneticiler, pilotlar ve ön izin talebinde bulunan mühendis ve mimarlar için asgari ücretin 6,5 katı,
- Birim veya şube müdürleri ile mühendis ve mimarlar için asgari ücretin 4 katı,
- Uzmanlık ve ustalık gerektiren işlerde çalışacaklar, öğretmenler ile psikolog, fizyoterapist, müzisyen ve sahne sanatçısı unvanlarında çalışacak yabancılar için asgari ücretin 3 katı,
- Ev hizmetlerinde çalıştırılacak yabancılar için en az asgari ücret,
- Yukarıda sayılanlar dışındaki diğer mesleklerde (Satış elemanı, pazarlama – ihracat görevlisi gibi görevler) çalışacak yabancılar için asgari ücretin 1,5 katı olması gerekmektedir.
- Turizm – Animasyon organizasyon firmalarında akrobat ve benzeri unvanlarda çalışacak yabancılar ile masör, masöz ve SPA terapisti gibi işlerde çalışacak yabancılar için asgari ücretin 2 katı.
- Bünyelerinde izinli masaj salonu bulunduğunu kanıtlayan, Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli, en az 4 yıldızlı turizm işletmeleri ile belgeli tatil köylerinin, masör, masöz ve SPA terapisti gibi uzmanlık ve ustalık gerektiren talepleri değerlendirmeye alınacak, bu kapsamda bulunmayan işletme ve iş yerlerinin talepleri ise uygun bulunmayacaktır.
- Eğlence sektörünün ve turizm – animasyon organizasyon firmalarının uzmanlık ve ustalık gerektiren işlerinde istihdam edilecek yabancılar için en az 10 T.C. vatandaşı çalıştırılması halinde, her 1 yabancı için ayrı ayrı 5 T.C. vatandaşı istihdamına ilişkin kota ayrıca uygulanmayacaktır.
- Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde hüküm bulunan haller ile kamu kurum ve kuruluşlarınca sözleşme veya ihale usulleriyle mal ve hizmet alımı işlerinde çalıştırılacak yabancılara ilişkin çalışma izin taleplerinin değerlendirilmesinde 1. ve 2. maddelerde belirlenen kriterler uygulanmayacaktır.
- İleri teknoloji gerektiren işlerde veya aynı vasıflarda Türk uzmanın bulunmadığı hallerde Genel Müdürlük makamınca verilecek onay üzerine 1. ve 2. maddelerle belirlenen kriterler uygulanmayacaktır.
- Özellik arz eden doğrudan yabancı yatırım koşullarını taşıyan işletmelerde kilit personel dışında istihdam edilecek yabancılar için, 1. madde ile belirlenen kriter, işletmenin ülke çapındaki tüm iş yerlerinde çalışan T.C. vatandaşı sayısı esas alınarak uygulanır.
4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Kapsamı Dışında Kalanlar (Çalışma İzni Alması Gerekmeyenler)
- Karşılıklılık ilkesi, uluslararası hukuk ve Avrupa Birliği hukuku esasları dikkate alınarak çalışma izninden muaf tutulan yabancılar,
- Doğumla Türk vatandaşı olup da, çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve üçüncü dereceye kadar olan alt soyları,
- 231 sayılı Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamına giren ve Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünce basın kartı verilmiş bulunan yabancılar,
- Bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarınca kanunla verilen yetkiye dayanarak çalışma izni verilen veya istihdam edilen yabancılar 4817 sayılı Kanunun kapsamı dışındadır.
Çalışma İzni Muafiyet Teyit Belgesi
Çalışma izninden muaf tutulan yabancılara, istekleri halinde Bakanlıkça çalışma izni muafiyet teyit belgesi verilir.
Çalışma İzninin Sınırlandırılması
Türkiye’nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı sözleşmelerle sağlanan haklar saklı kalmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde çalışma izinleri, iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür koşullarının gerekli kıldığı hallerde, belirli bir süre için,
- tarım,
- sanayi veya hizmet sektörleri,
- belirli bir meslek, işkolu veya
- mülkî ve coğrafi alan itibariyle
sınırlandırılabilir.
İzinlerin Verilmesi, Uzatılması, Reddi, İptali ve Yargı Yoluna Başvurma
İzinlerin verilmesi veya uzatılması için Türkiye dışında ikamet eden yabancılar, çalışma izni başvurularını bulundukları ülkelerdeki Türkiye Cumhuriyeti temsilciliklerine yapar. Temsilcilikler bu başvuruları doğrudan Bakanlığa iletir. Bakanlık, ilgili mercilerin görüşlerini de alarak başvuruları değerlendirir; durumu uygun görülen yabancılara çalışma izni verir. Bu izin, çalışma vizesi ve ikamet izninin alınması halinde geçerlilik kazanır. Çalışma izin belgesini alan yabancıların, bu belgeyi aldıkları tarihten itibaren en geç doksan gün içinde, ülkeye giriş vizesi talebinde bulunmaları gerekir. Ülkeye giriş yaptıkları tarihten itibaren en geç otuz gün içinde ise, İçişleri Bakanlığına ikamet tezkeresi almak için başvurmaları zorunludur.
Türkiye’de geçerli ikamet izni olan yabancılar veya bunların işverenleri, yurt içinden de Bakanlığa başvurularını yapabilir. Mesleki hizmetler kapsamında çalışacak yabancılara akademik ve mesleki yeterlilik ile ilgili işlemleri tamamlanıncaya kadar, ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, bir yılı geçmemek üzere ön izin verilebilir. Usulüne uygun olarak yapılan çalışma izin başvuruları, belgelerin tam ve eksiksiz olması kaydıyla, ikamet sahibi yabancılar veya bunların işverenlerinin Bakanlığa yazılı talebi üzerine, Bakanlık tarafından en geç otuz gün içinde sonuçlandırılır.
İzin İsteminin Reddi
Çalışına izni veya çalışına izninin uzatılması istemi;
- İş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler ve istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür değişikliklerin çalışma izni verilmesine elverişli olmaması,
- Başvurulan iş için ülke içinde, dört haftalık süre içerisinde o işi yapacak aynı niteliğe sahip kişinin bulunması,
- Yabancının geçerli bir ikamet tezkeresinin bulunmaması,
- Bir iş yeri, işletme veya meslek için izin talebi reddedilen yabancının aynı iş yeri, işletme veya aynı meslek için izin talebinin reddedildiği tarihten itibaren bir yıl geçmeden yeniden izin talebinde bulunması,
- Yabancının çalışmasının milli güvenlik, kamu düzeni, genel asayiş, kamu yararı, genel ahlak ve genel sağlık için tehdit oluşturması
hallerinde reddedilir.
Çalışma İzni Geçerliliğini Kaybetmesi
Çalışma izni geçerlilik süresinin sona ermesi dışında;
- Yabancının ikamet tezkeresinin herhangi bir nedenle geçersiz hale gelmesi, ya da geçerlilik süresinin uzatılmaması,
- Yabancının pasaportunun veya pasaport yerine geçen belgesinin geçerlilik süresinin uzatılmaması (İç işleri veya Dış işleri Bakanlıklarının uygun görüşlerinin bulunması hali hariç),
- Yabancının mücbir sebepler dışında aralıksız olarak altı aydan fazla yurt dışında kalması
hallerinde de geçerliliğini kaybeder.
Yargı Yoluna Başvurma Hakkı
Bakanlık, çalışma izni verilmesi, ya da uzatılması talebinin reddedilmesi, çalışma izninin iptal edilmesi, ya da çalışma izninin geçerliliğinin kaybedilmesine ilişkin kararını yabancıya veya varsa işverenine 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre tebliğ eder. Bakanlıkça verilecek kararlara karşı ilgililer tarafından, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde itiraz edilebilir. İtirazın Bakanlıkça reddedilmesi hallerinde idari yargı yoluna başvurulabilir.
Cezaî Hükümler
- Bildirim yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmeyen bağımsız çalışan yabancı ile yabancı çalıştıran işverene, her bir yabancı için iki yüz elli Türk Lirası idari para cezası verilir.
- Çalışma izni olmaksızın bağımlı çalışan yabancıya beş yüz Türk Lirası idari para cezası verilir.
- Çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işveren veya işveren vekillerine her bir yabancı için beş bin Türk lirası idari para cezası verilir.
- Bu durumda işveren veya işveren vekili, yabancının ve varsa eş ve çocuklarının konaklama giderlerini, ülkelerine dönmeleri için gerekli masrafları ve gerektiğinde sağlık harcamalarını karşılamak zorundadır.
- Sayılan fiillerin tekrarı halinde idari para cezaları bir kat artırılarak uygulanır.
- Çalışma izni olmaksızın bağımsız çalışan yabancıya, iki bin Türk Lirası idari para cezası verilir ve varsa iş yeri veya iş yerlerinin Bakanlık Bölge Müdürlerince kapatılması kararı alınarak, bu kararın uygulanması için durumla ilgili valiliğe bildirilir.
- Tekrarı halinde, varsa iş yeri veya iş yerlerinin kapatılmasının yanı sıra idari para cezası bir kat artırılarak uygulanır.
Yabancı Sermaye Yatırımlarında Yabancıların Çalıştırılması
6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu kapsamında kurulan şirket ve kuruluşlarda çalıştırılmak istenen yabancılar, Hazine Müsteşarlığı ile müştereken çıkartılacak yönetmelikle belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde, Bakanlıkça verilen çalışma izni ile çalıştırılabilirler.
Yabancıların Çalışmalarının Yasak Olduğu Meslek Ve Görevler
- Diş tabipliği, dişçilik, ebelik, hasta bakıcılık,
- Eczacılık,
- Veterinerlik,
- Özel hastanelerde sorumlu müdürlük,
- Avukatlık,
- Noterlik,
- Özel veya kamu kuruluşlarında güvenlik görevlisi,
- Kara suları dahilinde balık, istiridye, midye, sünger, inci, mercan ihracı, dalgıçlık, arayıcılık, kılavuzluk, kaptanlık, çarkçı, katiplik, tayfalık vb.,
- Gümrük müşavirliği (4458 sayılı Gümrük Kanununun 227. maddesi gereğince).
Mavi Kart Sahipleri ve Mavi Kart Almaya Hak Kazananlar
Yabancıların Türkiye’de çalışmalarının izne bağlanması ve bu yabancılara verilecek çalışma izinlerinin düzenlenmesi ile ilgili usul ve esasların belirlendiği 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun 2. maddesi ile “403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 20 maddesinin ikinci cümlesi kapsamına girenler” 4817 Kanunun kapsamı dışında bırakılmıştır.
Ancak 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu 5901 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılmış olup, 403 sayılı Kanunun 29. maddesi hükmü, 12/6/2009 tarihinde yürürlüğe giren 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 28. maddesi olarak yeniden düzenlenmiştir.
5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunun 9/5/2012 tarihli ve 6304 sayılı Kanunla değişik 28. maddesinde;
- “Doğumla Türk vatandaşı olup da, çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve 3. dereceye kadar olan alt soyları, bu maddede belirtilen istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Milli güvenliğe ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklıdır.
- Bu madde kapsamında bulunan kişilerin, seçme ve seçilme, muafen araç veya ev eşyası ithal etme hakları ile askerlik hizmetini yapma yükümlülüğü yoktur. Bu kişilerin sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı olup, bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabidirler.
- Bıı madde kapsamında bulunan kişiler, bir kadroya dayalı ve kamil hukuku rejimine tabi olarak asli ve sürekli kamu hizmeti görevlerinde bulunamazlar. Ancak kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya sözleşmeli personel olarak çalıştırılabilirler'”
hükmü yer almaktadır. Bu madde kapsamında bulunan kişilere, talepleri halinde yurt dışında dış temsilcilikler, yurt içinde ise il nüfus ve vatandaşlık müdürlüklerince bu maddede belirtilen haklardan faydalanabileceklerini gösteren Mavi Kart düzenlenmektedir.
Bu çerçevede; Mavi Kart sahibi olsun veya olmasın 5901 sayılı Kanunun 28. maddesi kapsamında bulunan yabancıların, yapılacak mesleğin icrasına ilişkin olarak ulusal mevzuatımızdaki yükümlülüklerin yerine getirilmesi ve özel kanunlarda yer alan hususlar saklı kalmak koşuluyla, 4817 sayılı Kanun hükümleri gereğince Bakanlığımızdan çalışma izni almalarına gerek bulunmamaktadır. Bu kapsamdaki çalışma izin talepleri de Bakanlıkça karşılanmamaktadır.
Bakanlıkça incelenen başlıca kriterler:
- İş piyasasındaki durum,
- Çalışma hayatındaki gelişmeler,
- İstihdama ilişkin sektörel, coğrafi ve ekonomik konjonktür,
- Yabancının yerini doldurabilecek aynı niteliğe sahip Türk personelin bulunmaması,
- Yabancı personelin mensup olduğu ülke,
- Yabancı personelin uzmanlık alanı, nitelik ve yetkinlikleri,
- Yabancının eğitim durumu,
- İşin özel niteliğini gösterir bilgiler,
- Çalışacağı iş yerinin ulusal ekonomiye katkısı vb. konularda, Bakanlık uzmanlarınca değerlendirilerek karar verilir.
Ev Hizmetlerinde Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Koşulları
Ev hizmetlerinde yabancı uyruklu personel çalıştırmak üzere yapılan çalışma izni başvurularının son zamanlarda giderek artması nedeniyle, konunun istismarının önlenmesi ve izin verilen yabancıların güvenliği açısından aşağıdaki sınırlamaları getirildi:
- Yaşlı ve hasta bakımı ile küçük çocuğu bulunanlar dışında konutlarda yabancı personele çalışma izni verilmeyecektir.
- Bakım gerektirecek hastalığının bulunduğunun sağlık raporu ile kanıtlanması zorunludur.
- Ciddi bakım gerektiren haller dışında erkek yabancılara konutlarda çalışma izni verilmeyecektir.
Bakanlıkça daha önce çalışma izni verilip, uzatma başvurusunda bulunulan yabancının sosyal güvenlik primlerinin yatırılmadığının tespiti halinde, uzatma işlemi yapılmayacak olup, ayrıca SGK tarafından işverene sigortasız işçi çalıştırmaya yönelik cezai işlem uygulanacaktır.
Yabancı İşçi Çalışma İznini Nasıl Alır?
Ev hizmetlerinde çalışmak isteyen yabancının en az 6 ay süreli ve süresi dolmamış ikamet tezkeresi varsa, daimi ikamet ettiği ülkeye gitmeden doğrudan Bakanlığa başvuru hakkı vardır.
Yabancı personelin Türkiye’de kaçak durumda olmaması gerekir. Eğer kaçak durumda ise, İlgili Emniyet Müdürlüğüne başvuru yaparak, kaçak kaldığı süreler için idari para cezasını ödemesi gereklidir.
Türkiye’de tekrar çalışmaya devam edebilmek için ilgili Emniyet Müdürlüğünden “çıkışına binaen ikamet izni” alarak, çalışma izin belgesi alımı için hazırlıklarını tamamlaması ve yurt dışına çıkış yapılmalıdır.
Çalışma izin başvuru dosyasını hazırlamış ve başvuru dosyası hazır olan yabancılar, daimi ikamet ettikleri Türk konsolosluklarına çalışma vize başvurusu yaparlar.
Çalışma izin başvurusu Bakanlıkça onaylandıktan sonra, yabancı personel adayı daimi ikamet ettikleri Türk Konsolosluklarına başvuru yaparak, pasaportlarına çalışma vizelerini işlettirirler.
Çalışan yabancı çalışma vizeli olarak Türkiye’ye giriş yaptığı tarihten itibaren en geç 30 gün içinde çalışma amaçlı ikamet izni başvurusunu yapmakla yükümlüdür. Aksi halde çalışına izin belgesi geçersiz sayılır.